Хузангай Том 2

Хузангай Петр Петрович

Читать (.jpg)

Т. 2 : Сăвăсем, ярăмсем, 1945-1970

Манăн çăлтăр тӳпере!

Асилӳ

Çуркуннен туйăнмасть-и сире?

Манăн çăлтăр тупере!

Тавтапуç

Тавсси кěрхи кĕрекене!

Суйлавра

1946 çулхи Мускавра

Çěнтерӳ

Шинель

Кĕвĕленмен юрă

«Шупашкара çитсе пыруçăн...»

«Чечек çуратчĕ çуркунне...»

«Мĕскер, мĕскер эс ман куçран...»

«Ах, эп курсатгăм мăшăр куç...»

«Атăлтан тухать çур уйăх...»

«Курсам, мĕнле илемлĕ Атăл!..»

«Шупашкар çăкисем çеçкере...»

«Чĕкеçсем çÿлте вĕçеççĕ...»

«Пăлтăра шăналăк карнă...»

«Шурă-шурă Шупашкар...»

«Шупашкарта пур пĕр йăмра...»

«Кăтралана пуçларě Атăл...»

Латвире çырнисем

Тахçанхи тăван

Пулăçăсем

Тунсăх

Пакшасем

Мěнле-ши?

Ĕмĕт

Сарă сăвă

Хуракăшсем

Лăплану

Шăнкăрчăсем

Ракхуранĕ

Туршс

Ситкĕрме

Ялăма

Несěл

Ятсем

Сиктěрме

Питтăпай çеремĕ

Ĕнчĕ

Кун йěрки

Чěпсем

Пултăрахчě телее

«Тики-тики»

Çуллахи каç

Сăпка юрри

Тăватă хурăн

Вĕрентекен

Ăмăртăва

Хěллехи ир

Кушак

Сăлпăран

Тěтĕм

Ар ташши

Мунча çемми

Вак хĕрринче

Ĕмĕрхи

Хĕр

Хĕр юрри

Вăтăр пĕрремěш çуркунне

Сывă тăр, хĕвел!

Лашасем

Сывпуллашу

«Чĕре юрри» кĕнекерен (1952)

И. В. Сталина

Халăхсен Ашшĕне

Çамрăксен маршĕ

Студентсен ăсату юрри

Пурлăх юрри

Мухтав юрри

Тăван çěршыв (Лебедев-Кумач кĕввипе)

Кěреке юрри

Эпир Российăра пурнатпăр

Эп − Советлă Союз гражданинĕ

Миршĕн!

Пултăр мир!

Мир юрри

Тинěсрен тинĕсе

Репродуктор умĕнче

Урама тухар хаваслăн

Чарар!

Çак кунсенче

А.А.Жданова асăнса

Никос Белоянниспа ун тусĕсем çинчен

Колонлă залра аса илни

Николай Тихонова

Сулейман Стальский

Поль Робсон

Джамбул

Константин Иванова

Пирĕн Çеçпĕл Мишши

О. И. Ырсеме

Художнике

Скулыптора

Бакен

Хĕвел ури

Тăван уй-хир

Халăхчунě

Салам

Атăл куçĕ

«Кун-çул тупинчен» кĕнекерен (1958)

Çурри

Тав курки

Эпĕ − халăх

Ленин

Ноябрĕн 7-мĕшĕ

Ырă кăмăллă тус, сасă пар, алă пус!

Çĕр юлташě çавранать

Ленин çулĕпе

Пултару

Тутарстана салам!

Нарспи юрăçине

Çĕртме

Кун-çул тупинчен

Тăван Шупашкар

Испан çынни юрлать

Н. Я. Бичурина (Иакинфа)

Çурхи

Юррăм Украинăна

Çамрăксем, малалла, çӳлелле!

Çамрăксен юрри

Пуш уйăхăн вĕçĕнче

Тезаврус лингве чувашорум

Поэзи пулсан

Халăх сăвăçин уявне

Суйлавçăсем умĕнче

«Тусăмсем! Хисеплě ватă...»

«Çĕрĕм-шывăмсăр мĕн пулăп?..»

«Лирика» кĕнекерен (1962)

Халăхăма

Аппа

Савнă çĕр, Чăваш çĕршывĕ

Вырăс халăхне

Ывăçă тăпри

Митта Ваçлейне асăнса

Çĕрле

Альпăрт Канаша

Ватă юрăç, тав сана!

Тав юрри

Атăл хĕрринчи юман

Хавхалану

Çул юппинче

Салам сонечĕ

Ян Амос Коменский

Хура Хуракăш

«Аслă чĕре» кĕнекерен (1963)

Мухтав сăвви

Аврора

Ача-пăча хӳттишĕн

Пĕр тан тапаççĕ чĕресем

Пĕр шиксĕр пурнăç тăвар!

Тĕнчемĕр, савăн!

Кĕреке юрри

Эп пултăм аслă пухура

Разлив аса килет

Чĕрем, мĕн пулчĕ-ши сана?

Кÿлешÿ

А. Атрее

Аркадий Гайдар патĕнче

«Ман çук юратнă вăхăтăм...»

Танго

Элекçе

«Çаплах усратăп ăшăмра...»

«Çумăр хыççăн мăк çемçе...»

«Шакка, шакка, улатакка!..»

«Тамалнă хырлăх шăп...»

«Сар çурта пек сарă кÿкерчен...»

«Çаврака уçланкăра...»

«Ылтăн хăйăр» пляжĕ...»

«Чĕрем, мĕн пулчĕ-ши сана?..»

Çĕршыв мухтавĕ

«Шухăша кайса ларать...»

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

Лайăх!

Кĕлчечек çĕршывĕн йăл кулли

Авалхи хурăнташсем

Георги Димитрова пуçкăшăль

Никола Вапцаров

Вазов чĕри

«Большевик» утрав

Поэзи кунĕ

Калофер − Муркаш

Вĕç, вĕç, куккук!

Траки туремĕн пбр сăнĕ

Пăлхарла пуç суллавĕ

«Лиляна»

Пловдив

Нарспи пăлхар килне кĕрет

Бай Николай

Кĕрекере

«Ылтăн хайăр»

Варна юрри

Ман хăрахăм

Ĕнчĕ

Сывă пул, Болгари!

Кавказ сăввисем

Ман килес

Кабардин колхозĕнчи уяв

Темрюк Марйи

Ту качаки путекĕ

Кайсын Кулиев патĕнче

Çурçĕр Осетире

Фатимă

Казбек

Альп туйиллĕ çын

Тамара керменĕ умĕнче

Пасанаурири упа çури

Пулкалать çак пурнăçра

Çăкăр, чăкăт та эрех

Савнă шыв-шур Хура тинĕс

Мтацминда çинче

Мингрел çулĕсем

«Музей, такамăн сăн-сăпачĕ...»

«Чĕлхене эп тунсăхларăм...»

Пĕлтĕм эп: эсĕ çук тĕнчере

Каçхи Тбилисире

Мăйрака

Грузие

Караванăн çулě вăрăм

Румынири май

Ăшă салампа

Унген

«Амбасадор»

Пелĕш

Пелешор

Най

Лянă Куку патĕнче

Тĕлпулу

Нарцисс уçланкинче

Чăваш хĕрĕ Тамара

Таминă

Овидий Назона

Даниэла-Ванда

Даниэла-Вандăна сăпка юрри

Тĕп-тĕрĕс сăмах

Мария Бануш

Ля реведерĕ!

Пăлхар ярăмĕнчен

Талисман

Ламара

Копривщица

Ясная Поляна

Ропотама

Созополь каччисем

Блага Димитровăна

Çилçунатăма

Хушка хумсем

«Хуракăшсем какаласа иртеççĕ...»

«Нумай çĕре çитсе паратăп сасă...»

«Эп хамăр Атăл хĕрринче вилесшĕн...»

«Шаккать юлташăн чăвашла машинĕ...»

«Тинкеререх пăхатăп тинĕсе...»

«Асра пĕр юрă янăрать ку чух...»

«Эп пурнăçран кĕтместěп канăç...»

«Хашăлтата пуçларĕ тинĕс...»

«Инçе çула пуçтарăнатăп...»

«Алран кайми аки-сухи...»

«Нумайранпа кунта пулманччĕ...»

«Нимене! Нимене!..»

«Пăхатăп ĕмĕрсен тĕпне...»

«Хушка хум... Эп курап ăна куçăн...»

«Эп − çирĕммĕш ĕмĕр çынни...»

«Кашлаççĕ хĕп-хĕрлĕ хырсем...»

«Куратăп кантăкран Кипек пырать...»

«Хăш чух çыраççĕ е пуплеççĕ...»

«Эп шухăшлатăп ун çинчен...»

«Пĕлтĕм эпĕ малтанах...»

«Чăтаймарĕ те пуль, тусеймерĕ те пулĕ...»

«Тăванăмçăм, çумри çунатăм...»

«Янтарлă Латви! Тепĕр хут...»

Инçе вĕçев

Малтанхи çаврăм

Тапранатпăр

Йыш

«Унăн ик мăшăр çунат!»

Прага − Лондон

Ариэль

Этем ăсне шанатăп

Стюардесса Ярмила

Океан, океан

Аялта Атлантика, çӳлте Блок, романтика

Виçĕ каччă

Автан

Пуçламăш сăмахсем

Уçă

Тĕп шухăш

Икě аллăн ик пӳрни

Испан чĕлхи урокĕ

Николас Гильен патĕнче

«Интернационал»

Ларсах ташлаççĕ Эрнест Хемингуэй

Çулпуç

Çул майăн

Кунти уйăх

Пляйа Хирон

Сороа

Крокодилсем

Тропикана

Çилçунатăма

Çыру

Прада урамри тĕлпулу

Гайдар хурăнěн тупсăмĕ

Ольгита

Кураймарăм сана, Фидель!

«Онсси» мĕн тени пулать?

Кайранхи çавра

Юлашки

Йыхравçă

Ленин

Кăçалхи кĕрекерен

Пирĕн аслă самана

Салтак сăмахĕ

Йыхравçă

Çĕнĕ Çул − çĕнĕ юрă

Çĕршывăмçăм, чăваш çĕршывĕ!

Çĕршывăмçăм, Чăваш çĕршывĕ!

Тăван чĕлхе

А. В. Кугушева депутатпа калаçни

Уйăхпи

Йăмăксене

Йыхрав

Шелепи

Амиç

Çилçунат

Космонавт амăшĕ

Йĕкел

«Эп Форнарина теттĕмччě ăна...»

«...Çук! Килĕшеймĕп ĕмĕрне!..»

Рикша

Тăпра

Телейлĕ çул

Вăрманта

Куккук

«Чире-чĕре çĕнтертĕм-ха тепре...»

Хура кураксем

Савса кĕтетпĕр

Инçетри чăваша

«Чăваш сăмахĕ − пирĕн чăн çăл куçĕ...»

Ыран пуласси

«Атăла алтăрпа айтараймăн!..»

Тавайăр-ха пĕрле ларса шутлар

Юхма тăрăхĕнче

Патăрьел паттăрĕсем

Митта патĕнче

Ытарайми тăван чĕлхе

Çул çинче

«Авангард»

Тантăш

«Аслисем»

Поэзи сиплĕ çилĕ

Поэзи сиплĕ çилĕ

Ян Судрабкална

Вăтăр пилĕк çултан

Назăм Хикмете

Поэт суранбсем

Максим Рыльские

«Поэзи вăл − уйрăм патшалăх...»

Савăш курки

Павло Тычинăна

Муса Джалиле

Тукай хурăнĕ

«Вуншар çулпа шутлатпăр ĕмĕре...»

Вăхăт туйăмĕ

Шупашкар

Пулăçăсем

Юрату çыранě

Романс

Кунта пурнаççĕ поэтсем

Маргарита юрри

«Pourqouri? − тесе ыйтать пĕри...»

Пĕрер тĕл пулнисем

Кипарис

Сарачай юрри

Çак кун

Аслă çулпа Халăх саккунĕн кунне

Салам, Мускав!

Лавра умĕнчи шухăшсем

Юррăмăр Сталина

Çамрăксемпе «Çамрăк болыиевика»

Тупа

Пысăк вырăн çинчен пĕчĕк сăвă

Кĕнеке çине çырни

Тусăма

Тăрнаккай е Тăрбалдай

Юрлар!

Тăван сасăсен кăмăлне

Каçармастпăр

Аслă парти, тав сана!

«Кĕркунне утать. Уттартăр...»

Çутаттăр халăха çутту!

«Хам çуралнă Тутарстан!..»

Килчĕ ырă çуркунне

Çӳлтен çӳле, малтан мала!

Туслăх пĕлĕчĕ айĕнче

Мушайра

М. Я. Сироткин 50 çулне

Хура çăкăр

Çеçпĕл Мишшине

В. И. Краснов-Аслине

П. Н. Осипова

Геннади Волкова

Салам

Вăхăт туйăмĕ

Пухура çапла тăвасчĕ

Çăлтăрлă çулпа

Варкки Касак

Салам «Восхода»

«Капкăнăмăра»

Илпек Микулайне

«Çамрăксен хаçачĕ...»

«Ыр-рлăх!»

Пысăккипе пĕчĕкки

Эп − чăваш ачи

«Эп − Петěр Хусанкай. Чăваш...»

Пурăнать-ха, пурăнать

Влас Паймена

Кипарис

Çерçи

Ырă хыпар

Ĕмĕр чаплă

«Кашни ман сăввăм − юлашки пекех...»

Пăчăрлă Пашьел

Сăвă! Сăвă!! Сăвă!!!

Ĕмĕр сан вăрăм пултăр

Çуркунне

Жизель

Хурама

«Вăхăтра хĕвел кулать...»

Çыру

Чĕре

Мухтав сана, Чăваш театрĕ!

Элкере

Ак çапла!

Тав сăвви

Г. Н. Волкова: хамăрăн гениллĕ Кение...

Эпир − чăваш çыравçисем

Мăшăр йăмра

Армстронг, илт мана

Пуçламăш çавра

«Ай-хай ир те пулать, каç та пулать...»

«Хуткупăсăн сасси ян ярать...»

«Вĕçен кайăк пулса вĕçесчĕ ман...»

«Кунсем кĕскелеççĕ. Çурла уйăхне...»

«Кун пек эпĕ вăрманта...»

«Тăм ӳке пуçларĕ, тăм...»

«Çулçă тăкăнать...»

«Такам тăпри çинчи чул палăка...»

«Тăман, тăман... Тăван Пăлхарăм...»

«Тĕрлĕренех ăс-хакăл куртăм...»

«Хăвартăм хĕрĕхе, алла...»

В. Г. Егоров профессора

Семен Ислюкова

[Юлашки йĕркесем]

Кĕске сăвăсем

Аптраман тавраш паракан канаш

Пĕр драматурга

Ăнсăртран илтнĕ виçĕ калаçу

Çил хӳри

«Гени» пӳрни

Нарспиçĕсенчен пĕрне

Асра тытар

Çăмхапа сĕвем

Кĕнекен ĕç-пуçĕ

Тутли, йӳççи

Килес поэт

Кун-çул

Çавăнпа

Ĕçпе вăйă

Пысăк вырăн е ?

Çитменлĕх çинчен.

Тĕнĕл

Тирпей

Сăлтавĕ

Шăписем çаплалла

Ĕçĕн куршанакĕ

Тĕрĕсленĕ чăнлăхсем

Репетилов Шупашкарта

Шикленмĕп

Ялавина

Алакĕр Ваçлине

Çаваçа

Агитатор пулас текене

Çурмаккайсене

Чукмар парасчĕ аллине Иванов хӳрешкине

Мăшкăл

Яка çамка

Мĕнле кайăк?

Шывлисенчен пĕрне

Малкая

Пĕлĕшсем

Шĕвĕрĕлчен

Сур!

Пĕрле

«Вырăсла пĕлни кирлех...»

Ача-пăча сăввисем

Вăрман юрлать

Ку мĕскер? Курар, вуласа тухар

Шупашкара çитсе пыруçăн

Шупашкара çитсе пыруçăн

Тинкертĕм тăрă Ăтала:

Сана асилтĕм, чакăр куçăм,

Санпа çĕклерĕм кăмăла.

Силлерĕ-çке пире шăпамăр,

Силлерĕ Атăл хумĕ пек.

Салантăмăр та пухăнатпăр

Чун петĕнче ĕмĕтсемпе.

Вĕçет манн шухăш Атăл урлă,

Çумма хушайăттăм çунат!..

Паян кампа ларса эп юрлăп?

Чĕрем пĕр саншăн çеç çунать.

Чечек çуратчĕ çуркунне

Чечек çуратчě çуркунне,

Юрлатчĕ кайăк юрă.

Манна савнийĕм ун чухне

Пĕрремĕш хут чуптурĕ.

Сасартăк улшăнчĕ тĕнче:

Ялтрать вăл асаматлăн;

Сиçет, вылять куç умĕнче

Йăлт симĕсĕн-кăвакăн.

Кĕвĕçнĕ пек, манн куçăмран

Чечек пăхса сăнарĕ

Пыл хурчĕ хăй, çине уарсан

Чечек вара… пăхмарĕ.

Нимене! Нимене!

«Нимене! Нимене!»−—

Ян янранă ир-ир.

Пулăшса пĕр-пĕрне,

Йӳнеçтернĕ эпир.

Тăкăнать сар ыраш, −

Ан ислен ыйхăра.

− Ĕлкĕрес! − тет чăваш,

Ял-йышне йыхăрать.

Тыр вырма, ут çулма,

Капансем тăрлама,

Пураран пӳрт тума −

Тиветех йыхăрма.

Мĕн тăвайăн пĕччен?

Ĕмĕрсен тăршшĕне

Илтĕнет пур енчен:

«Нимене. Нимене!»

Çут тĕнче сарлака,

Сан − çĕр çеç тĕрĕс мул.

Анаран аякка

Ярса пуснă ан пул!

Хĕсĕнет пурнăçу

Пӳрт тавра, лаç тавра.

Арăм çук − парăм çук...

Пур пулсассăн вара?

Сак тулли сар ача,

Хĕр арлать çиччĕре:

Пир, тăла, улача −

Пурте кирлĕ пире.

Сӳс тӳме, çăм чавма

Шӳтлесех хĕрсене

Хĕтĕртет çав сăмах:

«Нимене Нимене!»

Ал-ура ĕçĕпех

Хăйранать ăс-хавал.

Çӳç касан хачă пек

Халь вăл çивчĕ, йăл-ял.

Çĕр çинче, пĕлĕтре

Çук эпир туманни.

Пархатарлă, хитре

Чĕрĕлӳ самани.

Ăспала ĕçлекен

Хамăр ывăл-хĕре

Çăмăл мар та-и, тен,

Тепĕр чух хăш ĕçре.

Хĕнтерех килнĕçем

Пур çĕртен пĕр-пĕрне

Сас парар, тăвансем:

«Нимене. Нимене!»

Тăван чĕлхе

Эп, радиопа атом ĕмĕрне те

Çитсе кĕмешкĕн ĕлкĕрнĕ этем,

Чĕлхе тăванлăхне курасчĕ тетĕп –

Перне-пĕри ăнланччăр халăхсем.

Философăн, поэтăн е çулпуçăн

Сăмăхе çиттĕр пур илемĕпе,

Пур вăйĕпе сиçсе вылятăр уççăн –

Хĕвел пек, çил пек, çумăр пек. – теп эп.

Çапах та халлĕхе мĕн паллаштарчĕ

Мана çак ешĕл курăкпа, çĕрпе?

Çак пĕлĕт çӳллĕшне мĕн ăнлантарчĕ? –

Тăван чĕлхе! Çав пулчĕ тĕкĕр пек.

Килте, ютра-и эп – кирек ăçта та,

Кирек хăçан та тав тăвап ăна.

Чĕлхем! Санпа тĕнче уççи тытатăп,

Шухăшлама вĕрентрĕн эс манна.

1951

Космонавт амăшĕ

А. А. Николаевăна

Алли чĕтрет-ха, ăшĕ ун вăркать…

Шур тутăрне салтмасăр кăларать

Именереххĕн сылтăм хăлхине,

Тытать вăл телефонăн кĕпçине.

Хура плпсмасса çийĕн кăшт кăна

Тăнлав шур çӳçĕ çаврăнса анать.

Самант – сехет пек, талăк пĕр минут.

Çынсем кăмăллăрах паян çĕр хут!

Телефонри хĕрсем пупле-пупле

Шыраççĕ темле сасă… Ак итле:

«Анне!» − тет ывăлĕ ун чăвашла,

Чун-чĕрене сăмахĕ ачашлать.

Хăй чĕлхипе кашни çуралакан

Çав сăмаха калать нимрен малтан.

Ӳн ывăлĕ çут çăăтăрсем таран

Хăпарчĕ çав таса сăмахпалан.

Çав сăмахпах вăл анчĕ пĕлĕтрен…

Çемçен калать те амăш хăйĕнне –

Сăпка юрри пек ку ун ывăлне.

Курмасăр куççульне, таçта инçе

Итлет вăл тав хуса хăй ăшĕнче…

Çеспĕл Мишшине

Тăван çĕршыв вăрманĕнчен

Юр кайсан тирпейлĕн

Эс тухрăн, малтанхи чечек,

Тухрăн та… типейрĕн!

Таса ире, вут хĕвеле

Тайăлса тухсаттăн,

Пин-пин чĕре кĕввипеле

Ирĕке мухтаттăн.

Чăваш чĕлхин ĕмĕчĕсем

Саншăн пурнăç пулчĕç,

Çынпа пĕрле пайтах пулчĕç,

Çынпа пĕрле пайтах вĕсем

Таврăнми, тен, юлчĕç…

Нихçан, нихçан кĕлленес çук

Таса чун кăварĕ.

Вутчелĕ пек ăна кун-çул

Емĕре хăварĕ.

Чĕлхен килес тимĕрçисен

Туптавçи çав чулăн

Хĕррисене тивмессерен

Ялкăштарĕ çулăм.

1959