Эпир пулна

Хузангай Петр Петрович


    

Тупмалли

 

ЭПИР ПУЛНĂ, ПУР, ПУЛАТПĂР!

 

Ирхи

 

Сăвăç

Самана

Тăвăл иртсен

«Хĕрӳ хĕвел хĕрле хĕрелсе анчĕ...»

«Çуралса поэт ятне илтмешкĕн...»

«Юр шывĕ сăрхăнсах пĕтмен чухне...»

«Çутăлас умěнхи кăвак шуçăм...»

«Çăка çаралнă...»

«Шанатăп хамăн çăлтăра...»

«Йĕс таканлă тимěр кăвак ут»

«Тутар сăвăçисене...»

«Çанталăк çанĕ − чух ула»

«Малалла-ха пурнăç малалла...»

 

«Савни» Ярăмран

 

«Мерчен куçлă кĕмĕл çĕрĕ...»

«Уяр та снвĕ − кун илемлĕ...»

«Тавтапуç çуралнă çĕршыва...»

«Тулли уйăх − лирика çулпуçĕ»

«Хăçан та пулин пурăнсан-пурăнсассăн...»

«Кĕрхи йĕпе-сапаллă каç...»

Куçарнă хушăран

«Савниçĕм! Ман анне тăван чĕлхипеле...»

 

«Кантăр кĕввисем» ярăмран

 

«Умра тĕрленчĕ кунăм-çулăм»

«Эп юрататтăмччě пĕртен-пĕр...»

«Хумсем, епле сире эп тунсăх!..»

«Эй, халь çав ăшăк, вараланчăк...»

«Çын тивĕçĕ хăпарнă тапхăр...»

«Паян вăл Çеçпĕл сăвви пек...»

«Эп таврăнăттăм халь яла...»

Çулсем-йĕрсем

 

«Тилли юррисĕм» ярăмран

 

«Мехел тени мěскер тени пулать»

«Пиллěкěнех эпир, ай, пěртăван...»

«Асаттеçěм атлас тăхăннă...»

«Шурăмпуçпе вăрантăм ыйхăран...»

«Ман тěмескен тăпри типсе çитсен...»

«Арăслан пек аттем пур...»

«Аслă масар − хăямат...»

«Алла тытман шур алтутри...»

«Аттеçěм ман Хусанăн хуçи мар...»

«Куккук! Куккук! − Вăрман янрать...»

«Çěр палăрми юр çăвать...»

«Юрла, кăна, юрла, теетěр те...»

«Çĕр те çнтмĕл çăка эп касрăм...»

«Тарăн шыва антăм ăшăх тесе...»

«Кăмăлйрсем çемçе − кăпăк пекех...»

«Шăпкăр кăна шăнкăр шыв юхать...»

«Ай-хай вăрмаи кашлать, вăрман кашлать...»

«Тмлли кяна Тилли тееççĕ...»

«Купăсăма халас − шнкленеп...»

«Ут утланса кустартăм улăха...»

«Калăр-ха мана, калăр...»

«Ниçта ярса пусма аптратăн...»

«Хурал пӳртпе кĕтĕ хурланса...»

«Тахçантанпах тытман такмака...»

«Усрав саркайăк пек юррăм пур...»

«Улшуçăсем, ай, ут улăштараççĕ...»

«Карти-карти, ай, кайăк хур иртет...»

«Ай-хай юрлассăм пур та, çук ман сассăм...»

«Пĕчĕкçеç тăваткăл куçкěски...»

«Ни Киремет, ни Пӳлĕх, ни Хăрпан...»

«Арăмçăсем ăрăм тунипелен...»

«Купăсăмçăм, тăватă хĕлĕхрен...»

«Ан макăрăр, килйышăм, маншăн...»

«Юман хăма çуртартăм, тупăк турăм...»

«Çуралнă эп чышка чăмăртаса...»

«Кулать иккен, пиртен çак çутçанталăк...»

«Элчелĕм çитрĕ. Куçăм хупăнать...»

Федерико Гарсиа Лорка

Чăваш

Тăхти

Натали кĕпе тĕрлет

Шурă каç

«Шухăшăмçăм, шухăш...»

«Çиле хирĕç çӳрен ут юртать...» .

Поэт тăпри çинче

«Кĕрхи хуракăш сассине илтетĕп...»

Павло Тычинăна

Мицкевич

Асилӳ

«Кăтралана пуçларĕ Атăл...»

Манăн çăлтăр тӳпере!

 

«Сиктерме» ярăмран

 

Ялăма

Несĕл

Аннене

Çуллахи каç

«Кĕрхи» кĕреке

Сывă тăр, хĕвел!

Çуралнă çĕршывра

Атăл куçĕ

Эпир Российăра пурнатпăр

Тăван чĕлхе

Пирĕн Çеçпĕл Миши

Атăл хĕрринчи юман

Поэзи пулсан

Пуш уйăхăн вĕçĕнче

Халăхăма

Ывăçă тăпри

Çурри

Авалхи хурăнташсем

Йыхрав

«Çумăр хыççăн мăк çемçе...»

хырлăх шап. Кăшт кĕрсенех...»

«Сар çурта пек сарă кӳкерчен...»

«Тики-тики»

Раççейĕм

Анне

«Çук! Килĕшĕмен ĕмĕрне...»

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

«Хушка Хумсем» ярăмран

 

«Хуракăшсем какаласа иртеççĕ...»

«Нумай çĕре çитсе паратăп сасă...»

«Эп хамăр Атăл хĕрринче вилесшĕн...»

«Инçе çула кайма пуçтарăнатăп...»

«Алран кайми аки-сухи...»

«Нимене! Нимене...»

«Пăхатăп ĕмĕрсен тĕпне...»

«Хушка хум... Эп курăп ăна куçăн...»

«Эп − çирĕммĕш ĕмĕр çынни...»

«Кашлаççĕ хĕп-хĕрлĕ хырсем...»

«Хăш чух çыраççĕ е пуплеççĕ...»

«Чăтаймарĕ те пуль, тӳсеймерĕ те пулĕ...»

«Тăванăмçăм, çумри çунатăм...»

Овидий Назона

Вăрманта

«Чире-чĕре çěнтертĕм-ха тепре...»

Поэзи вăл − уйрăм патшалăх...»

Çул çинче

Мăйрака

«Атăла алтăрпа айтараймăн...»

«Кашни ман сăввăм − юлашки пекех...»

«Çулçă тăкăиать...»

«Тăман, тăман... Тăван Пăлхарăм...»

«Такам тăпри çинчн чул палăка...»

«Санпа эпирчченех çак çăлтăрсем çуталнă...»

 

Содержание

 

Ранние

 

Поэт. Перевод автора

Век. Перевод автора

После ненастья. Перевод В. Широкова

«Румяно, как пиге, спустилось солнце...». Перевод А. Казакова

«Вправду очень хорошо на свете...». Перевод В. Широкова

«В те дни, как талая вода...». Перевод А. Казакова

«Перед зоркой светлеет окрест...». Перевод А. Казакова

«Гола осина...». Перевод А. Казакова

«В звезду судьбы давно не веря...». Перевод. М. Шехтера

«В яблоках мышистый жеребец...». Перевод В. Широкова

«Татарским поэтам...». Перевод автора

«Мир красочен: синь небо залила...». Перевод А. Казакова

«Все вперед, жизнь моя, все вперед...». Перевод В. Широкова

 

Из цикла «Любимая»

 

«Кольцо с одним глазком жемчужным...». Перевод А. Казакова

«Мороз и солнце − день чудесный!..». Перевод В. Широкова

«От души свой край благодарю...». Перевод А. Казакова

«Вновь тебя напомнила луна...». Перевод А. Казакова

«Достаточно пожив, пройдя немало верст...». Перевод А. Казакова

«Ненастье. Осень. Ветер глухо...». Перевод М. Шехтера.

Во время работы над переводом. Перевод А. Казакова

«Любимый друг мой! В языке моих отцов...». Перевод А. Казакова

 

Из цикла «Южные мотивы»

 

«Вся жизнь моя узором чудным...». Перевод В. Широкова

«Одну − единственную крепко...». Перевод В. Широкова

«О волны! Мне ль вас не понять...». Перевод А. Казакова

«О если б из тины быта...». Перевод А. Казакова

«Мы нынче знаем поименно...». Перевод В. Широкова

«Как Сеспеля прозрачный стих...». Перевод А. Казакова

«Вернуться бы теперь в деревню...». Перевод А. Казакова

Дороги. Перевод А. Казакова

 

Из цикла «Песни Тилли»

 

«Что разумеют, говоря «метель»...». Перевод А. Казакова

«Росли мы дружно, что свою родню...». Перевод А. Казакова

«Мой дед в атласе. На подоле...». Перевод А. Казакова

«Я просыпаюсь дома на заре...». Перевод А. Казакова

«Когда просохнет холмик надо мной...». Перевод А. Казакова

«Отца с могучим львом сравню...». Перевод А. Казакова

«У кладбища конь мой встал...». Перевод А. Казакова

«Немятым беленьким платком...». Перевод А. Казакова

«Отец мой не казанским был купцом...». Перевод А. Казакова

«Ку-ку! Ку-ку! Звучит в лесу...». Перевод А. Казакова

«Землю покрывает снег...». Перевод А. Казакова

«Все пой да пой, просите меня...». Перевод А. Казакова

«Сто семьдесят, слышь, лип свалил я...». Перевод А. Казакова

«Надеюсь, что кораллы есть на дне...». Перевод А. Казакова

«Радушные сердца − что мурава...». Перевод А. Казакова

«По лугу ручей, журча, бежит...». Перевод А. Казакова

«Ай-гай шумит осенний лес, шумит...». Перевод А. Казакова

« − Тилли, Тилли! − в округе все твердят...». Перевод А. Казакова

«Сыграть бы мне на скрипке, да боюсь...». Перевод А. Казакова.

«Я в лес помчался на лихом коньке...». Перевод А. Казакова

«Скажите мне, скажите...». Перевод А. Казакова

«Куда ступить ногой, не знаешь...». Перевод А. Казакова

«Зашел я в караулку, в сени...». Перевод А. Казакова

«Не развязать ли мне, ребята...». Перевод А. Казакова

«Есть птица у меня ручная...». Перевод А. Казакова

«Барышники, гляжу, коней сбывают...». Перевод А. Казакова

«Летит косяк гусей над большаком...». Перевод А. Казакова

«Ай-гай, хочу я спеть, да не в ударе...». Перевод А. Казакова

«Зеркальце имел я небольшое...». Перевод А. Казакова

«Секрет бессмертия мне не был дан...». Перевод А. Казакова

«Кудесники мне жизни не продлят...». Перевод А. Казакова

«У света суть четыре стороны...». Перевод А. Казакова

«Когда навек глаза закрою...». Перевод А. Казакова

«Для гроба дуб я распилил на доски...». Перевод А. Казакова

«Родился я, сжав пальцы в кулаки...». Перевод А. Казакова

«Природа − я все больше в это верю». Перевод А. Казакова

«Меркнет взор. Пришел мой час последний...». Перевод А. Казакова

Фредерико Гарсиа Лорка. Перевод автора

Чуваш. Перевод автора

Тхти. Перевод В. Широкова

Натали. Перевод А. Недогонова

Белая ночь. Перевод Н. Криванчикова

«Дома моя, дума...». Перевод А. Казакова

«Против ветра несся рысью конь гнедой...». Перевод В. Потаповой

На могиле поэта. Перевод автора

«Чу! Гуси дикари на юг летят...». Перевод А. Казакова

Павло Тычине. Перевод автора

Мицкевич. Перевод автора

Воспоминание. Перевод В. Широкова

«Темнеют волжские излуки...». Перевод автора

Моя звезда на небе! Перевод автора

 

Из цикла «Сиктерме»

 

Сиктерме. Перевод автора

Род. Перевод А. Казакова

Маме. Перевод А. Казакова

Летний вечер. Перевод М. Рудермана

Осенние мотивы. Перевод С. Олендера

Здравствуй, Солнце! Перевод А. Казакова

В родном краю. Перевод Ф. Фоломина

Глаз Волги. Перевод В. Потаповой

Я живу в России. Перевод М. Рудермана

Родной язык. Перевод автора

Наш Михаил Сеспель. Перевод А. Казакова

Дуб над Волгой. Перевод автора

Определенье поэзии. Перевод М. Шехтера

Двадцать шестое марта. Перевод М. Шехтера

Моему народу. Перевод В. Широкова

Горсть земли. Перевод А. Казакова

Полвека. Перевод А. Казакова

Здравствуй, старя, родня!  Перевод автора

Приглашение в Чувашию. Перевод автора

«Дождь прошел. Стал мягким мох...» Перевод автора

«В бору свежо и тихо. Воздух росный...». Перевод автора

«Над зеленым озером огни...». Перевод автора

«Тигушь-тигушь». Перевод автора

Моя Россия. Перевод автора

Портрет моей матери. Перевод автора

«Нет! Никогда не примирюсь...». Перевод автора

Были мы, и есть, и будем! Перевод А. Казакова

 

Из цикла «Вздыбленные волны»

 

«Перекликаясь в поднебесье». Перевод А. Казакова

«Во многих странах подаю я голос…». Перевод А. Казакова

«Хочу я встретить смерть на Волге…». Перевод А. Казакова

«Ждет путь. Подтягиваю ванты…». Перевод А. Казакова

«В руках кормилица-соха…». Перевод А. Казакова

«Нимене! Нимене…». Перевод А. Казакова

«Смотрю я в глубину времен…». Перевод А. Казакова

«От волны со звездой…» − я воочью». Перевод А. Казакова

«Дни мчаться, волчком нас крутя…». Перевод А. Казакова

«Любуюсь я погожим днем…». Перевод А. Казакова

«И говорят и пишут часто…». Перевод А. Казакова

«Да, видать, не стерпел, не сумел удержаться…». Перевод А. Казакова

«О крылышко мое! Родная!». Перевод А. Казакова

Овидию Назону. Перевод автора

В лесу. Перевод А. Казакова

«Поэзия – особое царство». Перевод В. Широкова

«Я все так же зимою и летом…». Перевод А. Казакова

В пути. Перевод А. Казакова

«Ходит рог по кругу…». Перевод автора

«Не исчерпаешь Волгу ковшом…». Перевод А. Казакова

«Как будто бы в последний – каждый стих…». Перевод А. Казакова

«Падает листва…». Перевод А. Казакова

«Метель… Болгария! Родная…». Перевод А. Казакова

«Какой-то римлянин давным-давно…». Перевод А. Казакова

«Давно до нас с тобой горели звезды эти…». Перевод автора

 

 

Савас

 

Пуç миминче туптаса

Сăмах хывиччеи –

Чун-чĕрӳпе çунăхса

Чылай кĕлленен.

 

Сăвву-юрру çынсене

Виттĕрех тесен –

Ăна, чернил вырăнне,

Юнупа тĕрлен.

 

Вулкана вут-кăвар

Хыптарам тесен –

Хут çине саспалли маар,

Хĕлхем сирпĕтен.

 

Ак поэтăн ĕмĕрех

Тапакан чĕри.

Поэт пулма çав терех

Ансат тетĕр-и?

 

Поэт

 

...И пока в пылу куешь

Нужные слова,

Сердце горном разожжешь

Ты не раз, не два.

Если хочешь, чтоб пленил

Стих сердца людей, −

Недостаточно чернил, −

Крови не жалей!

Ты не буквами листы

Испещряешь, нет:

Высекаешь искры ты,

Чтоб зажегся свет.

Так поэты всех веков

Создавали стих.

Это очень нелегко −

Вы спросите их.

1924

 

Самана

 

Тĕтĕмпе тĕтĕрен хура пӳртĕн

Иртсе кайрĕ айван ĕмĕрĕ.

Яла час урăхла илем кӳртăн,

Пӳрт ăшне урăх çутă кĕрĕ.

 

Хăйчикки тахçанах çунса сӳнчĕ,

Хускалмасăр выртать вăл лаçра,

Куçăхсан сиплекен кăмпа ӳчĕ

Шанса ларчĕ ĕнтĕ лачăрах.

 

Киремет хыçĕнче хурамаччĕ,

Йĕрĕхсем илешен мăн турат.

Халь пĕри те унтан хăрамаççĕ,

Иртнĕ чух пăрахмаççĕ нухрат.

 

Шурăмпуç урăхла кăвакарчĕ,

Хурçă майлă паян шурăмпуç.

Çырупа улшăнать кĕтӳ карчĕ,

Тутăхса çĕршĕнет сухапуç.

 

Уйсенче урăхла ут кĕçенĕ,

Каçăртса хăрăмланнă пуçне.

Сӳсмен тивнĕ кĕсрен ӳт кĕсенĕ

Тин тӳрленĕ вара ун чухне.

 

Çăвархланĕ çил-тăвăл хастарĕ,

Хăй тĕллĕн кĕрлес çук шывсикки.

Пур вăя та этем пăхăнтарĕ

Пур хăватăн та пулĕ чикки.

Век

 

Век, чадивший курным дымоходом,

Отошел, спотыкаясь впотьмах.

Озарились мы новым восходом,

Свет иной загорелся в домах.

Догорела лучина, погасла,

Завалился светец − не сыскать,

И от порчи на щепочке смасло

Не сжигает за печкою мать.

Страшен был старый вяз за оврагом:

Говорили, под ним − Киремет.

А теперь все проходят там шагом,

И никто не бросает монет.

Зори наши ясней и румяней,

На селе даже у пастуха

Вместо бирок − тетрадка в кармане,

И в музей попросилась соха.

Скоро в поле большом спозаранок

Гордо кони стальные заржут.

И впервые залечатся раны,

Что натёр нашим клячам хомут.

Будет взнуздан и ветер, и воды

Реки в новые русла войдут.

Человек покорит всю природу,

В мире все переделает труд.

1925

 

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

Ĕмĕрсем иртсе пыраççĕ,

Ӳстерсе ăс-хал мулне.

Кĕнекеçĕсем шыраççĕ

Чăвашсен кунне-çулне.

Тинкеретпĕр малалла,

Кайрине те халь куратпăр...

Манăн шухăшăмпала −

Эпир пулнă, пур, пулатпăр.

 

Пĕр вăрман пулсан этемлĕх,

Тĕрлĕ йывăç пур унта.

Ярăнса кăна ӳсмелĕх

Вырăн çитĕ вăрманта.

Каснă, вăтăрнă пире,

Кăкласа хăртман та мар-тăр,

Вăрлăх юлнă пурпĕрех:

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

Никамран та ютшăнмасăр,

Тан курса пур йăхсене,

Ят хума пултарнă хамăр

Хĕвеле, çăлтăрсене.

Ăспуçран та катăк мар,

Чун хавалĕпе те паттăр,

Чĕрепе те шĕл-кăвар —

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

Пирĕн юрă, пирĕн тĕрĕ,

Пирĕн тӳсĕмлĕ сăмах

Упранса вăл çитсе кĕрĕ

Коммунизм таранах.

Чун çакна шанми пулсан −

Маншăн шăтăк та ан алтăр.

Шанчăк сӳнмě нихăçан:

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

«Мĕн чăваш чĕлхи!» − илтетпĕр

Хăш чухне чăвашранах.

Йĕрěнсе пăхса илетпĕр

Ун йышши каçрашкана.

Кĕççе пит вăл, кĕлмĕç чун.

Куçăнах унран кулатпăр:

Ӳк те çурăл, хып та çун −

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

Çак кунччен упраннă халăх

Мăшкăлланмĕ паянтан;

Хăйшěн хăй − парне те палăк,

Пуринпе те вăл пĕр тан.

Пĕтĕм пурнăç терчĕпе

Çĕр çыртса тупа тăватпăр:

Шăрăх, сивě е йěпе –

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

Лăпкă чух та, вăрçăра та −

Хут çине те чул çине

Çыртăм, халĕ те çыратăп

Халăха ĕненнине.

Савнă халăх манпалан

Шухăшлатăр та калатăр

Уçă ирěк кăмăлтан:

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 

 

Были мы, и есть, и будем!

 

Век за веком, вдаль шагнувшим,

Тащит мудрости багаж.

Ищут книжники в минувшем

Древний, трудный путь чуваш.

Смотрим пристально вперед

И о прошлом нашем судим.

Мысль мне силы придает:

Были мы, и есть, и будем!

 

Человечество поэты

С лесом сравнивали − что ж! −

Лес разнообразен этот,

Оттого он и хорош.

Думали о нас враги:

«Выкорчуем, свалим, срубим!

Только руки коротки:

Были мы, и есть, и будем!

 

Неприязни не питали

Мы к соседям в старину,

Но по-своему назвали

Солнце, звезды и луну.

Ясен, словно свет в ночи,

Ум, присущий нашим людям.

И сердцами горячи,

Были мы, и есть, и будем!

 

Сей, выносливое слово,

В душах гордость − но не спесь!

Сквозь века пройти дано вам,

Чудо-вышивка и песнь!

С этой верой на земле

Самый долгий путь не труден.

В вере сила − как в крыле...

Были мы, и есть, и будем!

 

«Бедноват язык наш», − бросит,

Сморщив нос, иной чуваш.

Пусть презренье наше сносит

Верхогляд за эту блажь.

Жалок нищий дух таких.

Что ж тогда волнует грудь им?

Пусть сердца прожжет им стих:

Были мы, и есть, и будем!

 

На большом пути преграды

Одолев в труде, в борьбе,

Сам себе народ награда,

Сам и памятник себе.

Помню время бед и слез,

С клятвой землю поцелуем:

В зной, и в слякоть, и в мороз

Были мы, и есть, и будем!

 

Все его лишь мерой меря,

В годы тягот и невзгод

Я писал о светлой вере

В древний добрый мой народ.

Знаю, скажет он со мной:

«Одолев и мрак и сутемь,

Вечно на груди земной

Были мы, и есть, и будем!».

1962

 

 

 

 

 

Йыхрав

Çак çĕре эсир пĕлетĕр-и:

Ватă та вăл; ĕмĕр çамрăк та.

Ăсан туйĕ хÿхĕм çав тери –

Курсан чун киленĕ вăрманта.

Уявра уяв ку çĕршывра,

Ĕçĕпе – хускатĕ вăл тăва!

Кам-ха, кам çак халăха пĕлет:

Вăл çĕр пин сăмахпала пуплет.

Çĕр пин юрă – çемĕ кĕвĕлет,

Çĕр пнн тĕслĕ тĕрĕ тĕрĕ вăл тĕрлет…

Пырса курăр − йăлт сирĕнпеле

Хатĕр эп тĕрĕслеме пĕрле.

 

Приглашение в Чувашию

 

Знаете ли Вы страну такую,

Древнюю и вечно молодую,

Где в лесу тетерева токуют –

Словно песней сердце околдуют,

Где коль праздник – от души ликуют,

Коль работа − гору дай любую!

Знаете ли Вы такой народ,

У которого сто тысяч слов,

У которого сто тысяч песен

И сто тысяч вышивок цветет?

Приезжайте к нам − и я готов

Это все проверить с вами вместе.

1961