ТУПМАЛЛИ СУНАРА ??РЕМЕ ЮРАТАТ?П Сунарта Ют т?р?хра Пил?к сыснана х?ратр? Пиншака ?сансем сыхлан? С?р т?р?х?нче ПУР Ч?Р ЧУНПА ТА ТУСЛ? Кампур пул?ш?в? Хура йыт? Айта Маттур автан Петик С?тл? ?не Тонька ?сл? лаша Орлик Харс?р Квак Ула?ка кушак Кил ху?и ? п?ч?к Лена ШЫВС?Р ПУРН?? ?УК Пул? тытма ? п?вене К?вакал ч?ппине ??лни Кала?аймар?м Сунарта Cунар тесен-и? Эп? сунара ??реме пит? юратат?п. ??лл? в?рман-и, лутра в?рман-и, в?та в?рман-и ? пур ??ре те ?итме т?р?шат?п. П?шал? те ман?н чи пахи, таврара ?укки. В?л тарпа та, т?варпа та, ух? й?ппипе те пеме пултарать. ?ав тери т?л лектерет тата. Ви?? ут?мран пур кай?к-к?ш?ке те, ч?р чуна та шап! к?на тутарать. Пырат?п ?апла ??лл? в?рманпа. Э, ?ук, лутрипечч? пулмалла. В?л-ку юр?, в?тал?ххи те юрать. ?ыв?хри ??лл? улму??и ?инче п?р п?ч?р, ик? куккук, т?ват? т?мана лара???. «Ара, ку кай?ксем т?шмансем-и?, ачасем валли п?р панулми те х?варма??? пуль», ? текен шух?ш пырса к?ч? пу?а. ?умра п?шал пуррине, хам упа тытма тухнине аса илех кайр?м. Ш?п! ш?п! ш?п! тутарт?м ви?? хутчен хар?с ик? к?п?ерен кай?ксем еннелле. П?р кай?к? шап! ?е? персе анч?. Кала-ма ?ук пыс?к х?й, манран та пыс?к. ?сана ?ур?м хы??нчи хута?а п?т?рсе чикр?м те уттарт?м ялалла. Сунартан яланах тытман упа тир?пе тавр?наканскере с?мен ?санпа килнине курса ?ынсем мана ?сан У??п? теме тыт?нч??. П?лан тытни Эп? пуш? в?х?та к?р?к арки й?валаса ларса ирттерме х?н?хман, тухр?м та утр?м в?рмана. «?сан У??п? каллех ?сан тытма каять пулас», ? тесе юлч?? мана куракансем. Ку хут?нче ?сан курса пулмар?. П?лан вара чутах тытатт?м, тирне те с?ветт?м. ??лл? та сарлака туратл? хыр ?ум?нчен иртсен ман ума ч?шти-чашти! тутарса тем?нле ч?р чун сиксе тухр?. Х?ранипе ?ур?м хы??нчи п?шала та алла илеймер?м. Ара, ала т?р-т?р ч?трер?-ха та. Ч?р чун вара манран та хыт?рах х?рар? пулмалла: айккинелле ялт! ?е? сикр?, теп?р еннелле в??тере пач?. ? Э, ку п?лан в?т , – тер?м те ун хы???н сирп?нтерт?м. Ай, хитре чупать, ай, паха чупать. Урисем т?рна ури пек в?р?м, страус?нни ев?р в?йл?. Эп? те к??-в?? х?ринчен тытас пек хы?ран юлмас?р пырат?п. Хам х?ратн? ч?р чуна хы?алтан пеме х?рхенет?п. «Лектерсен х?в?рт вилейм?», ? тет?п-?ке. ?авна май умне ?ксе ?амкинчен перес шух?ш?м ?уралч?. Ун пек чухне ч?р чун х?в?рт т?нет. П?лана хуса ?итесси ?ур ?ухр?м пек юлсан в?л т?пах чар?нч?. М?н пулч?? ?итр?м. П?хат?п. В?л туратл? м?йракипе ик? йыв?? хушшине х?с?нсе ларн?: тап?ртатать, турткалашать, м?к?рет, чуна шиклентерет. П?р йыв???и хур?нран ??лл?, тепри ? пилешрен м?нт?р. М?н т?вас? Юрать хам в?йс?р мар: йыв??сене шат?р-р-р тутарса ик? еннелле туртса уй?рт?м та п?лана ир?ке к?ларт?м. ? ?апла х?н курн? ч?р чуна м?нле персе в?лерес-ха, ? тер?м. П?лана ?ур?мран л?пкар?м та ч?тл?халла ?ул к?тартса ?сатса ят?м. Сур?хсене ??лт?м ?сан У??п?, ?укка х?варать ку кашк?р. Ви??мкун п?р сур?хпа путеке ?ав?тса кайн?, ?нер теп?р такана, ? ??м?р?лсе пырса к?ч? улт?-?ич? ?ухр?мри ялта пур?накан Энтип ш?лл?м. ? Ялти ытти ?ынсен сур?х?сене те как?ртн?. ?урисем чылай пулмалла. Сир?н в?рмантах пур?нать в?л, сир?н в?рмантах. ? Пир?н ял сур?х?сене тивмест-?ке. ? ?апла в?л. Кашк?р х?й пур?накан ?ыв?хри ялсенчи выль?х-ч?рл?хе тап?нмасть те???. ? Йыв?рл?ха к?рсе ?кн? ?ынна пул?шмаллах, ? тер?м Энтипе. ? Эп? хута к?месен, кам х?рхен? сире. Таврари сунар??сенчен кашк?ра хир?? т?ма пултараканни те эп? ?е?. П?шала ?ур?м урл? уртса ят?м, п?р к?сье т?вар чикр?м. ?й?ртан ??лл?, к?сререн лутра лашам ?ине утланса ларт?м та тухса л?п?стеттерт?м в?рманалла. Ман?н йыт? ?ук. В?л ч?р чунсемпе кай?к-к?ш?ке х?в куриччен х?ратса ярать. Кашк?ра х?в?ртрах тупас т?ллевпе й?рлеве сур?х ?ухалн? ялтан тыт?нас тер?м. ?на-к?на чухлакан сунар??сем яланах ?апла т?ва???. Ял х?рринче п?р-ик т?лте юн тумлан? выр?н курт?м, леререх ? ?ул ?инче. В?рмана пырса к?т?м. П?р йыв?? турач? п?р питрен, теп?р йыв?? турач? теп?р питрен ачашласа иле???. Ви?? кун в?рманта пулманчч?. Тунс?хлан? иккен манс?р йыв??сем. Лашана кур?к ?име ят?м. Хам тар?н ?ыр х?рринелле ?ул тытр?м. Кунта ? т?м к?ларма пу?лан? чухнехи пек, п?ри пыс?к, тепри п?ч?к ш?т?к. Чавса к?ларн? таврари т?м ?инче ? кашк?р й?рри. П?ч?к й?рсем те пур. ?урисен й?р? ?нт? ку. Кун к?нт?ра ?итн?. ?емье канать. ? Тукмак х?ре, тух-ха, кала?са илер санпа, ? тер?м ар?слан?нни пек хул?н сас?па. К?шт в?х?т иртсен шалта ч?ш?лтатни, н?йк?шкалани илт?нч?. Сиср?м, х?рар?? в?сем манран. Малтан п?р ?ура й?раланса тухр?. Унтан ? тепри, тепри... пур? пилл?к?н пулса т?ч??. ? Пир?н аннепе аттене ан в?лер, ? й?л?на??? ?аксем. В?семс?р вы?? вилетп?р. Ку??сенчен ку??ул? п?ч?ртатать х?йсен. ?акна курсан хам?н та чун ?ем?елсе килч?. ? Юр?, сире х?рхеннипе ?е? тивмест?п в?сене. Кал?р, тухч?р кунта. Кала?са илмелли пур. П?ри в?шт! ?е? й?вана к?рсе кайр?. К?штахран ш?т?кран ик? пыс?к кашк?р й?раланса тухр??. ??р хута сур?х й?тса й?шн?-ыв?нн? ?нт? в?сем. Кашк?рсем ман ?инелле п?хса ш?л?сене й?лт?ртаттарса илч??. Хам?н ч?рку??и т?р-т?р ч?трет. ?авах х?ранине к?тартмар?м в?сене. ? С?мах?м ?апларах, ? пу?лар?м кала??ва, ? сир?н кунтан тасалмалла. 10-12 ?ухр?мра юман в?рман? пур, ?ав?нта кайма пултарат?р. Итлемесен... ?ур?м хы??нчи п?шал?мпа х?мсарса илт?м в?сене. Тукмак х?ресем малалла м?н пулса тухасса сиср?? пулмалла. Ара, к?сье тулли т?вар пуррине п?лмес?р т?ма пултарайман в?сем. Кашк?рсем ?урисене пу?тарч?? те чуптара пач?? юман в?рман т?р?хне. ?ав кунранпа ?ыв?хри ялсенчи сур?хсем ?ухалнине илтмен. Кун?пе юланутпа ??ресе купарчана ыраттарасран лаша ?ур?м? ?ине сарн? фуфайка та ??т?лсе п?тр?. Куянсемпе ??р ка?а Ирхине ?антал?к л?пк?чч?. К?нт?рла ?итеспе ?ил-т?ман тапранч?, п?лт?р-палт?р ав?рать, юр в??терет. ?акна сиссе к?мака м?рйи те улама тыт?нч?. ?апла ик-ви? сехет алхассан ?ил-т?ман л?планч?. К?мака хутса ят?м. ??рулми шуратса ч?лмекпе шаркку лартр?м. ??лесе т?рмашн? в?х?тра ас?рхаман та ? Х?л Мучи ч?рече кант?кне ?керч?ксемпе илемлетме тыт?нн?. Сарайне вут? илме тухр?м. Ай-уй, сивви хаярлансах пырать, с?хманс?р ш?мшака ?ат?рах ярса илч?. ? Каплах шат?ртаттарма тыт?нсан ман мулкачсем м?н кур??, к??ех, к?нт?рла иртсен, ка?а хир?? апат шырама туха???, ? тет?п. ? Васкамалла, каймалла, пул?шмалла. П?рте к?рсе к?макари вутта в?ре-в?ре ?унтарса п?терт?м. Шаркку ч?лмекне к?макарах х?варт?м, юшкапа питл?хе хупр?м. Утма-чупма ??м?л пулт?р тесе ??м т?лапа ??пата сырт?м. К?р?к т?х?нт?м, х?ве киш?р тултарт?м, Салтак ?ырми т?р?хне тухса утр?м. Сивви пит-ку?ран хыт?рах та хыт?рах ч?п?тет. Юрать ман с?мси пыс?ках мар, к?р?к ?ухи хы?не в?шт ?е? пытанать. Умра ? куян й?р?сем. П?ри унталла, тепри кунталла х?ресленсе чупн?-сикн?, унтан й?рсем п?рлешн?. Мулкачсем Ш?машар ?ырми х?ррипе Уйри ?урт еннелле ?ул тытн?. Эп? те в?сен й?р?пе малалла талп?нт?м. Куянсене М?н ?ерем патнелле ?ывхарн? ??релле хуса ?итр?м. Чал?ш ку?сем мана сиссе в?р?м х?лхисене выляткаласа илч??, т?меске хы?не пытанч??. Х?врен киш?р туртса к?ларсан мулкачсем ман пата й?пш?нса пыч?? те ?им??сене ал?ран кап та кап турта-турта илч??. Ш?л?сем ?ив?ч: м?н киш?рсене к?ч?р-к?ч?р тутарса самантрах к?шласа яч??. Тут? хыр?мпа выляма та лай?х: пу?лар?м?р алхасма-сиккелеме, п?р-п?ринчен пытанса чупкалама. Куянсем вылян? хуш?рах малти урисемпе Х?л Мучи ш?нал?кне у?са сим?с калчана ??т?р-??т?р тата-тата иле???. ?апла Уйри ?уртран Якрав в?рман? патне ?итсе тухр?м?р, унтан У?л?халла ?ул тытр?м?р. Юр лай?х витеймен муклашкаран так?нса чутах ?кетт?м. Аш? пулнипе т?мине в??ертсе ян? к?р?к арки ?е? парашют пек тытса чарч?. Самаях тарлар?м, ырт?м. Куянсен те «х?лхи», «с?мси» т?р?х тар юхма тыт?нч?. В?х?т ир еннелле сул?нч?. К?вак т?пере электричество лампочкисенчен кая мар ?утатакан уй?х ?ути т?кс?мленч?. ? Юр?, ?итет пуль выляса. Сир?н те к?? канма в?х?т ?итет. Ш?мшак сив?нме тыт?ниччен к?ртсем хы?не пытанма ?ырманалла в??тер?р, ? тер?м чал?ш ку?сене. ? Якур пахчине улму??и к?шлама к?ме ан шутл?р, йытти хаяр. Куянсем мана итлесе Мальчушк? в?рман? еннелле сиктере пач??. П?рт тултан к?рсен мунчари пек ?ш?. ??р ка?а к?макара ларса ват? ?сан какай? те ?ем?елсе кайн?. Ман?н ку хут?нче ?нерхи ка?хи апатпа паян ирхи п?р килч??. Палламан кашк?ра курни Эп? сунартан пуш? ал?па тавр?ннине ?ынсем ан курчч?р тесе яла анкартисен хы??пе пырса к?т?м. Леш касри ?ит?р х?та кин? ?ив?ч ку?л? ?инкка ?ав-?авах ас?рхар?, ?ат?ртатса та илч?: ? Ай-уй, У??п х?та, ??тан эс? капла? Х?тана кайн?скерне патакласа ямар?? пуль в?т? ??вар у?са с?мах каласш?нчч? ?е?, в?л мана п?лсе те хуч?, ш?л вит?р с?рх?нтарма тыт?нч?: ? ??хману ?ур?лса п?тн?, й?мм? ай?нчен сив?пе х?релн? ?т? кур?нать. Атя к?р, пар?с й?пппипе ??лен ?иппи тир?нсех т?ратч?, ш?лапир те пур, ??лесе-сапласа пар?п. М?н пулни, тип шар курни ?инчен юптарса к?тарт?н. Хир??лемер?м. Й?ппи хам?н та пурчч?-ха, х?врех чиксе ??ретт?м, ви??м?ул ?ухатр?м та алс?рпа п?рех т?рса юлт?м, ??пата кантри сыпма та ?ук. ? Кун пекки ??р ?инче х?р?х ?умне вун? ?ул хушн? чухл? пур?нса та курман, ? тер?м й?ппе ?ип тирекен ?инкка ?умнерех ку?са ларса. ? Итле эппин. В?рмана ш?пч?кпа п?рлех ?итр?м пулмалла. Кунталла п?хат?п ? ?укк?, унталла п?хат?п – кур?нмасть, ?ул? х?ле хат?рленекен йыв??сенчен т?к?нн? сар?-сар? ?ул??па вит?нн?. Малалла ?улс?р-м?нс?р утр?м, хам п?лмен выр?на пырса тухр?м. В?рманта, х?вах п?лет?н, унталла-кунталла сахал мар утн?, анчах ?ак выр?нта пулман. Ман умра ак? М?р?ук Хветурин йыттинчен пыс?к, кушак?нчен п?ч?к кашк?р т?ра парать. В?л мана палламар?, эп? те ?на ?ак тарана ?итсе те курман. ?ав?скер ман ?инелле сайра ш?лне й?рсех тап?нать. Кашк?рне нумай т?лтерсе т?расран ?умри п?шала ??лл? ??ка т?ррине ?акса х?варсах ура ай?нчи тип? шанк?на шат?ртаттарса айккинелле в??терт?м. ?атракаран ?аклатса й?ме ?урт?м, к?мпаран так?нса сирп?нсе кайр?м. ??рте выртн? в?х?тра кашк?р еннелле ?авр?нса п?хр?м. В?л манран чылай аякра т?рса юлн?, ин?ех те мар. Палламан кашк?р туласа-?урса т?касран ??? вирелле т?ч?. Те ?ав?нпа пу?а х?юлл? шух?ш пырса к?ч?: Катипи Михали х?ртнинчи ут? купи ?ине х?парса ларсан мана кашаман ним?н те т?вайм?. ?кн? ??ртен сиксе т?т?м та унталла ?ул тытр?м. Выр?на ?итсе лутра ут? купи ?ине х?парса т?т?м ?е?, кашк?р те персе ?итр?. Ялт! сикр? купа т?ррине. Эп? ? ??лерехри ?ине, в?л ? ман хы???н. Шикли шикленн?, к?р?к п?ркенн? тен? пек п?рех танлаттарт?м хыт? ??пата пу??пе кашамана х?ре в???нчен. В?л чик?л-м?к?ль туса ??ре персе анч?. Ч?лхес?р янавар, ?акна к?тменскер, в?р?м ч?лхине к?ларса уласа яч?, лутра купа ?ине ул?хса каллех ман пата ?итсе ?кр?. «Ара, ку мана ?исе ярать в?т, ш?лне ху?ас!» ? тер?м хытт?н ?ара в?рмана янратса. Ик? в?йл? алл?мпа кашк?ра янахран ярса тытр?м, ??варне сарлакан туртса у?р?м, ш?л?сене ал? тупан?пе с?т?ркаласа илт?м, ш?л? хушшине к?рсе ларн? ш?мма к?ларса пет?м, ятла-ятла л?планма хистер?м. ?ук, л?планмар?. Ш?в?р п?рнепе кашк?ра пу??нчен т?кр?м те ??р ?ине сирп?нтерт?м. Кашк?р ку хут?нче те п?р?нса утмар?, ш?лне х?йрама чар?нмар?. В?там купа ?инче ??л?н?? ?уккине сиссе пыс?кки ?инелле чакалант?м. Кашк?р та с?хманран ?акланса ман хы???нах ул?хр?, с?хмана ?урч?. «М?н т?вас сана, санран х?т?лма пулмасть-и вара?» ? ыйтат?п те хамран, те кашк?ртан. Леш? пу?не силлет, туллашать. К?шт пу? тавра ?ав?ркаласан ?с пырса к?ч?, кашк?р х?рине ут? купин вар ш?ччи ?умне ?ыхр?м та лартр?м. Хам ??релле шуса ант?м. Ут? ?инчи хыт-хура п???е-ка??а ч?ркелер? те, аптрамасть, кашк?ртан х?т?лни аван. Унс?р?н ?на в?лерме тиветч?. Шыв сыпн? пек итлесе ларакан ?инкка ман?н к?пе-тумтире ??лесе-сапласа та п?терч?. Апат ?икелесен кашк?ра в??ертме в?л та пыма к?м?л тур?. Кашамана ?апла асаплантарни т?хлач чунне ?ем?етсех ян?. ??мл? Ту?ик Cунар?? тени в?л т?рл? енл? пулать. П?рисем кил-?уртри ??рен п?р?нса уй-в?рман т?р?х ??ресе п?р кай?к е ч?р чун тытаймас?рах в?х?та сая яра???. Паллах, таса сывл?шпа киленни сывл?хш?н ус?лл?-ха. Теприсем вара ??м?лл?нах кашк?р тытса тавр?на???. Кусем, паллах, маттур сунар??сем. ?апах та манпа танлашакансем халиччен таврара пулман-ха: п?шалпа пемес?рех эп? ?ир?м п?р кай?к к?вакала тытма пултарн?-?ке-ха. П?рисем сунара йыт?па ??ре???, теприсем ? п?чченех. Эп? юлашкисен шутне к?рет?п. Йыт? кирл? мар тесе каламаст?п-ха. В?л ?ынсене кил-?урта хураллама та кирл?. Эп? те хутран-ситрен йыт? тытат?п. Ман?н та Ту?ик пурчч?. В?л вунпил?к ?ул пур?нч? . ?на хунь?м пат?нчен илсе килн?чч?. Йытти пыс?кч?, в?р?м ??мл?чч?. Хунь?м пур?накан выр?нта та, ?ыв?хри ялсенче те в?л йыт?сене пурне те х?рататч?. Ара, в?сен Ту?ике ?ыртн? чухне ??варне ??м к?на к?рсе тулатч?. Пир?н патра пур?нма тыт?нсан та йыт? х?й?н ятне ямар? , чапне тата ??ле ??клер?. В?л п?р метр ?ур? ??лл?ш карта е ви?? метр сарлак?ш шырлан урл? в?шт! ?е? сиксе ка?атч?. Хунькассине х?тана кайсанах эп? Ту?икпе туслашн?чч?. В?л мана п?ррем?ш хут курать пулин те хам-хам! тесе в?рмес?рех к?тсе илч?. Килтисем те т?л?нч?? ?ак?нтан. ? К?р? к?тн? ?ынах пулч?, ?на йыт? та малтанхи кунах в?рмер?, ? тетч? каярахпа хуняма. П?ррехинче мана Ту?ик яланхилле ??мл? х?рине п?лт?ртаттарса, йын?шкаласа к?тсе илмер? . П?рте к?рсенех йыт? пирки с?мах пу?арт?м. ? Лупас ай?нче выртать пуль, ? тер? хунь?м мана л?плантарма т?р?шса. ? П?лет?н в?т, м?йне ??пан тухн?чч? . ?нер п?р в?р?м уралл? йыт? ал?к умне килн?чч?. ?ав?нпа ?ап??р??. Леш? ??панне ?ыртса ?урн?. Ту?ик?н суран? ??лл? ?ын чышки пыс?к?ш. Унтан п?р чар?нми юн с?рх?нать, хура юн. Хунь?м, йытт?н ??панне касмалла, ? тер?м ар?м ашш?не. ? Унс?р?н суран х?в?рт амаланма пу?л?. Йыт? тени кирек м?нле сурана та х?ех сиплекенчч?, иртет пуль-ха, ? тет хунь?м. Суран? ун?н м?й ?инче, ?на ?уллама мелл? мар, ? ?нлантарат?п кил ху?не. Тем?н те шутласа к?лар?н эс?, ? кала??ва хутш?нать ман?н ар?м Натали. ? Эс? калан? пек кассан ун?н суран? тата пыс?клан?. ??панне касн? хы???нах ?ав выр?на им?амлатп?р, вара в?л х?в?ртрах т?рлен?, ? ?ине т?рса ?нлантарат?п кил ху?исене тата ар?ма. Кам ку ??пе аппалан? халь. Ялти выль?х тухт?рне ч?нет?н-им унш?н, ? тет хунь?м. ? Ук?и-эрех? пе т?какланма тив? тата. Никама та ч?рмантарм?п?р, ку ??е хамах й?ркел?п. В?рманта сахал мар ч?р чуна чир-ч?ртен сыватн? эп?, ? тет?п. ? Суран ?ине сапмалли порошок яланах ?умра. ??панне касса т?рлетет?п те йыттине киле илсе каят?п. ? Х?тлан?рах, манран чару ?ук, ? тер? ват? ?ын. Хунь-карч?к та хир??лемер?, кил?шр?. Пулт?ра йод ш?век?, бинт тупма хушр?м. Хам ?умри ????е х?йрама ларт?м. ?аваран тун? эп? ?на, в?л лай?х касать. Ак? м?н кирли хат?р те. Ту?ик пу?не миххе чикр?м?р. Урисене кантрапа ?ыхр?м?р. ??пана п?ралукпа туртса п?рт?м. Унтан ?на к?ч?рт! ?е? касса илт?м. ??пан ?ум?нчи тире п?ралукпа ?ыхни усси пулмар?. Касн? выр?нта в?л й?п?рт ?е? шуса тухр?. Йыт? суран?нчен вара ш?тн? х?мп?ран п?р?хекен шыв пек юн тапса тухр?. В?йл? фонтан тей?н. Суран ?ине васкасах йод ш?век? т?кр?м, порошок сапр?м, ?на бинтпа ч?ркар?м. Йытти х?рлатмар?-н?йк?шмар? те. Юн бинта х?п-х?рл? тур?. Ал? ай?нче м?нле пусма тат?к?сем пур, ?авсемпе йыт? м?йне ч?ркар?м?р. В?х?тл?ха канл?, т?п выртт?р тесе йыт? ?ур?м? урл? кантра х?реслетсе хурса ?на вите урай? ?умне п?тапа ?апса лартр?м?р. ? М?н шутланине тур?м?р, хал? к?шт выртт?р, ? тер?м пулт?ра витерен тухн? май. П?рер сехет иртсен тар?н мар чаш?ка с?т ят?м та ?на Ту?ике пама пулт?ра хушр?м. ? ?ак с?те ??ме в?й ?итерейсен йыт? пур?нать, ? тер?м. – Т?к?нсе п?хмасть пулсан калама йыв?р. Пулт?р к?штахран п?рте чупса к?ч?. ? Йысна, йысна, Ту?ик хы?алти урисене ир?ке к?ларн?, м?й? ?инчи пусма тат?к?сене илсе п?рахн?. С?тне выртн? ??ртех л?рплеттерч?, ? тер? в?л васкаса. С?мах?сене ч?х та с?хса ?итереес ?ук. Ыр? хыпарш?н п?ч?к ача пекех сав?нт?м. ? Пур?нать апла, ч?р?лет! ? тер?м в?рманта такама к?шк?рса ч?нн? пек. П?ртри ?ынсен те пич?-ку?? ?уталч?, сав?н??па тулч?. Витене васкар?м. Ман хы???н пулт?р та. Йыт? суранне теп?р хут йодпа с?рсе порошокпа сапр?м?р, ??н?рен бинтлар?м?р, урисене салтр?м?р. Ка? пулас ум?н йытта тепре т?р?слен? ??ре в?л м?йри бинтне те хывса пен?. ? ??-пу? каплах ?нса пырсан сана ир?ке ?е? ямалла, ? тер?м Ту?ике пу?ран ачашласа. ? Чуп, ??ре, тен х?вна кирл? сипл? кур?к тупса ?ий?н. Йытта тепре с?т ??терт?м?р те витерен к?ларт?м?р. В?л у?? ал?кран т?рех пахчана вирх?нч? . Ту?ик т?ват? кун ытла ?ухалса пур?нн?. Киле тавр?нн? ??ре м?й?нчи суран?  типсе куш?рхан?, хытн?. ?Хунь?м, йыттуна парса ярат?н-и, ? тер?м Тип ?ырмана тепре х?нана кайсан. ?Илсе каят?р пуль, пан? с?маха тытмалла, ? тер?  в?л. ?ултал?ка ях?н пур?нсан йытт?н суран? т?л?нче ??м та ш?тр? . Ту?икпе сунара та сахал мар ??рер?м. Мана в?л йыт?-кашк?ртан сыхлатч? . ?м?р? в?р?м пулч? ун?н. Кампур пул?ш?в? ?не куллен паракан с?т-тур?х апач? ачасене те, ват?сене те кирл?. Пасарта пушмак п?ру туянт?м. Хак? ? кил?шн? т?р?х: с?т нумай паракан ?не пулсан ук?ине теп?р ?улхи пасарта тата хушса пама с?мах пат?м. К?рш? ялти хы?алти урамра пур?накан Ка??р ?ит?р ?ак с?н?пе кил?шр?. П?рп?рне п?лмен ?ынсем мар, сунарта т?т?шах т?л пулатп?р. Тынашка апатне кура х?л ка?а лай?х ?ит?нч?. ?антал?к ?ш? еннелле сул?нч?. ?уркунне сар х?вел к?вак т?перен ыв?нми х?ртр?, шалк?м шыв-шур тапранч?. П?р кунхине те хам?н ?ур?м хы?не ал? ?итмен, те такам васкаса килкарти ал?кне у?? х?варн?, Мару? урама тухса кайн?. В?л юр ир?лн? выр?нсенче ч?р?лме тыт?нн? сим?с кур?к ?ине васкан? ?нт?. К?рш?ри Кав?рле йытти Кампурпа й?ри-тавра шыраман выр?н х?вармар?м?р. В?л та ыв?нма пу?лар?. Хам?н юрать п???и в?р?м, аптрамаст?п. Юлашкинчен Малти урам хы??нчи тар?н ?ырма-шырлана ?итме шутлар?м. ? Айта, Кампур, малта чуп, Мару? й?рне шыра, ? тет?п. Йыттине хутран-ситрен ?сан какай?пе х?налат?п. В?л ?ав?нш?н тав т?васш?н, мана пул?шасш?н пулмалла. Хамран п?р шит те юлмасть ? ?ырмара ??лку? тапса т?ракан выр?на ?итрем?р. Кампур теме сисн?н н?йк?шса илч? те малалла чупса кайр?. Эп? те ун хы???н вирх?нт?м. Пир?н Мару? ?ырмари лачакана хыр?м таран путса ларн?. Х?й п?р ка?рах начарланн? пек. Пил?кри в?рене салтр?м та п?р?ва м?йран к?карса с?т?рме тыт?нт?м. Кампур ? х?ререн. «Э, капла май ?ук, ? ?нкарса илт?м, ? эп? малалла туртат?п, йыт? ? хы?алалла. Капла п?ри пу?не, тепри х?рине татса п?рах?п?р». ? Т?хта, Кампур, – тер?м. ? Мару? хыр?м? ай?нчи пылч?ка чавар, мана к?мел?х выр?н т?вар. Икк?н часах амбар айне к?мел?х пек ш?т?к тур?м?р. П?ру хыр?м? айне к?рсе т?т?м та ?на лачакаран й?тса к?ларт?м. К?рш?пе лай?х пур?нсан кирл? чух ун?н йытти те пул?шать ?ав. Хура йыт? Айта Урам урл? пур?накан Микулай мучирен йыт? ?ури илсе килт?м. Ун?н ам?ш? хура-шур? ула, пыс?к. Ку вара к?мака х?р?м? пек хуп-хура, п?р шур? п?нч? та ?ук, анчах ??м? ?у с?рн? пек ?уталса т?рать. Урисем малти те, хы?алти те ухват пек кук?р: т?рех палл?, к?ске уралл? йыт? пулать. Ун валли чипер ят шыраса тупайманран: «Айта кил, с?т ??», е сунара кайн? чухне «Айта п?рле, п?ччен ?уресен ытла та кичем», ? тетт?м. ?ссе ?итр?. В?л к?ске уралл?, анчах п?в?пе в?р?м йыт? пулч?, «Айта» с?маха х?й?н яч? выр?нне хурсах йыш?нч?. Микулай Мучи ??рп? ярм?рккине кайса т?ван?сем пат?нче т?ват? ка? выртн?. Йытти те п?рле пулн?. Кампур Айта ашш?не ?ав?нта тупн? пулмалла. Айта ?ссе ?ит?нсен пир?н пата к?рш?сем те пыма х?ракан пулч?? Урам ал?к?н ?ек?л сассине илтсенех Айта шыва васкакан ?т?р пек ал?к умне ш?лне й?рсе вирх?нсе пырать. Сасси х?й?н ытти йыт?сенни ев?р хам! хам! тен? пек мар, ?ин?ен те в?р?мм?н хум-хум! тесе калан?н илт?нет. ?ив?ч ш?л?семпе й?м п???инчен е ?ан?ран ?аклатсан ?ил?мле ?ып??нса ларать. Сив? шывпа сапсан ?е? уй?рат?н ?на. ?ав?нпа килкартинче лахханпа шыв тытма х?н?хр?м. Х?лле п?ртри шыва й?тса тухат?п. П?ррехинче Айта ви??-т?ват? кун ?ухалса ??рер?. «Йыт? х?йне час-часах шывпа сапн?ран мана к?ренч?-ши», ? теме пу?лар?м. Айта ун чухне килтен м?нш?н тухса кайнине пил?к уй?хран ?е? ?нлант?м: а?а шырама кайн? иккен. П?р ирхине сур?х картин х?велтух?? к?тес?нче Айта ?ыв?х?нче ви?? хура муклашка выртнине ас?рхар?м. Йыт? в?сене п?рер?н-п?рер?н тутипе т?ке-т?ке й?вантара-й?вантара ?уласа тип?тет. Мана курсан йын?шса сас? пач?: «Ачамсене тивм?н-и?» тер? пуль. Сукк?рсенчен п?рер?шне тухса п?рахма та ал? ??кленмер?. Чун в?т. ?ссен, тен, кама та пулсан кирл? пул?. Айта ?ав кунтан пу?ласа картана п?р ч?р чун та к?ртмер?. Юрать-ха в?х?ч? к?ркуннене сул?нма пу?лани нумаях марчч?. Ку??сем у??лсан, в?й к?рсен ви?? хура муклашка картаран тухса таракан пулч??. ?не ??м?нчен й?валан?, ?авраш-калансах ?итмен меч?к пек к?лт?ртатса чупа??? в?сем. ?апла тухса ??рен? хы???н т?ват?-пил?к кунтан ?урасем, тем сисн? пек, картана тавр?нмар??, ам?шне туса пан? й?вана вырна?р??. Айта та х?й?н ?? выр?нне тавр?нч?. Кил-?урта хал? т?ватт?н хуралла???. П?ррем?ш юр ?ксе ир?лн? хы???н ам?шне кил?штерн?рен-ши, ик? ?урине хам?р ялсемех илсе кайр??. Айта ви?? эрне п?р ?урипе й?панса пур?нч?. ?на илме вара ?ырма урл? к?рш? ялти Сахрун Му??и тракторпах к?рлеттерсе ?итр?. ? У??п пичче, сир?нни пек ?сл? йыт? таврара ?ук тенине илтр?м. ?ури те пур тер??, пам?н-и? Килн? х?на кала?н? май х?в?нчен ?ых? к?ларса тыттарч?. ? Ар?м хат?рлесе пач?, м?н пуррине п?лмест?п. Чечекл? хута?ра ашпа п??ерн? хуплу тата йыв?? ?инчен тин ?е? татн? пек шултра, т?варлан? панулми. Му??а, м?н х?тланат?н, йыт? ?урин хак? ?ав?н чухл?-и? Т?нче ум?нче нам?са к?ларат?н. Пахчари каюрасене п?терн?ш?н те в?х?тра тав т?ваймар?м?р, ан к?рен. Тем ан кала?-ха, Му??а. Ун пек ??ре те пул?шмасан сунар??ран м?н усси? Му??а тухса каяс ум?н йытта к?карт?м. ?урине илсе кайни Айтана кил?шмер?. В?л н?йк?шр?, улар?, ун?н т?кс?м ку??сенче ку??уль ш?р?аланч?. ?ури х?йне ев?р илемл?: х?ре в???нчи ??м? Малти касри Х?лип ?таппан?н йыттин ??м? пек к?тра. ??рле йыт? в?рсе ч?рмантармар?, ч?лхес?р ч?р чун?н кулянни иртсе кайн?-ши? Ирхине Айтана й?винче курмар?м. С?нч?р?пе м?йк?ч? ? выр?нтах. Пит? мелл? туртса к?ларн? вара пу?не ч?н унк?ран. Ик?-ви?? сехетрен Айта киле в??терсе ?итр?, х?й выр?нне йыш?нч?. Йыт? туп?ннипе сав?нса ?на тутл? апатпа с?йлар?м, килти ??е пу??нт?м. К?нт?рла ?итеспе пахчари ??е в??лесе картишне к?н? чух йыт? п?ява турткаланине курт?м. Малти урисемпе м?йк?чне т?кет. «М?н х?тланать-ха ку?» ? тесе ?на с?нама тыт?нт?м. Йыт? турткалашр?-турткалашр? те пу?не м?йк?чран туртса к?ларч?, унтан ал?к ай?нчен урама тухса ?ырма х?ррипе к?рше яла ?ул тытр?, кив? к?пер еннелле л?п?статр?. Эп? ? ун хы???н. Кив? к?пер урл? к?рш? яла ?итме чылай ?ыв?храх, анчах ?ынсем, ??н к?пер тун?ран, ун урл? ??реме п?рахн?. Эп? йыт? х?й?н хы???н й?рленине ан сист?р тесе васкамас?р утр?м. Яла к?рсен Айта т?рех Сахрун Му??ин ?урч? еннелле п?р?нч? Кил т?лне ?итсен хапха ай?нчен килкартине к?рсе ?ухалч?. Эп? т?рех ?нлант?м: в?л ?урине ?м?ртме килн?. Юрату туй?м? ч?р чунсенче те в?йл? аталанн?. Айта Му??а илсе кайн? ?урине, тен, ыттисенчен ытларах к?м?ллан?? Йытта ви?? эрне хушши ч?рмантармар?м, х?й?н ?урине кайса юратт?р, с?т ?итерт?р тер?м. Маттур автан Петик Картиш тулли т?рл? выль?х, кай?к-к?ш?к пулсан та автанс?р кил-?урт пуш?, кичем. М?н каламалли пур, енчен те в?л килкартинче сак?р-т?х?р ч?пар ч?х тавра к?лт?ртатса ?уресен е ?атан ?ине х?парса ?сан хы???н, в??се каяс пек, ?унаттисене ?атлаттарса п?т?м ял илтмелле ав?тсан ? м?н тери илем. Хам аст?васса них?ш ?ул та т?х?р ч?хран кая усраман. Х?ш?сем автана ытлашши пыр тесен те ч?хсене куккареккукс?р пур?нтарман, унс?р тунс?хлаттарман. Автан пулсан ч?хсем те хавасл? уткала???, ??мартисене те шултра т?ва???. ?ак тарана ?итиччен усран? кашни автан ми?е ?ул пур?ннине, ун?н йыв?р?шне тата в?л м?н т?сл? пулнине х?р?м пек хура ??рле ?ыв?рн? чух в?ратсан та ку?а хупса каласа пама пултарат?п. П?р автанне вара них??ан та манас ?ук. М?нк?м?лл?н, пу?не ка??ртса утн? чухне в?л хам ?сталан? пуканран ?улл?чч?. Т?к? асамат к?пере пек й?лт?ртататч?, уйр?мах лаштра та п?ч ?аврака х?ри вун-вун т?спе ?уталатч?. П?р?а й?ви пек хулан, й?пл?-й?пл?, к?трашкалл? х?рл? киккирикне в?лт?р-в?лт?р т?к хуплатч?, ик? пыс?к п?ремеч пек аялти киккирик?сем п?сехине ?ити ус?натч?? Урисем в?р?м та в?йл?чч?. П?рре тапса ярса ?унаттисемпе х?ла?лансан х?й вун? к?ренкене ?ити тайсан та асл?к т?ррине в?шт ?е? х?парса каятч?. ?ур ??р иртнине сехет пек т?п-т?р?с п?лтеретч?, ирхине к?рш?сенчен ?ыв?рттарса х?вармастч?. Пускилсен автан?сем пурте унпа т?л пуласран х?раса, п?р?нса ??ретч?? «ар?м?сене» п?рахсах ?атан карта хы?не пытанатч??. Леш касри П?ч?к Х?лип Микулай?н к??ен ачин м?нук?н М?к?тен автан? ?е? ман Петике хир?? т?рса п?хн?чч?. К?рш?ри Унтри ар?м? Маюк калан? т?р?х, в?л х?й?н автан? Петикрен ан х?рат?р тесе ?на ч?ххисенчен уйр?м апат ?итерн?. П?р ирхине ман?н автан, малтанхи кун тул? к?лти турттаракан лавсенчен урам варрине т?к?нса юлн? п?рч?сене ка?ченех пу?тарн?ран-ши, кашта ?инче ?ыв?рса юлн?. Ак? в?л ?унаттисемпе яланхилле ?ат-?ат! ?апса картаран чупса тухр? те килкарти кунталла с?нар?, ч?ххисем кур?нма??е. В?л хапха ал?к? ай?нчен урама тухма васкар?, анчах та ч?ххисене унта та т?л пулмар?. Хурт-к?пшанк? шыраса чакаланакан ч?хсене курас тесе ?ырма х?ррине ?ул тытр?. Анчах кунта та ун?н ??? ?нмар?. Шырани к?л?хах улч?. Петик пу?лан? ??е ?н??л? в??лес тесе Леш каса ?итме шутлар?. Кунта М?к?те автан? ч?ххисем ум?нче «Ман пекки ялта ур?х ?ук», ? тен?н пу?не ка??ртса сар?лса ??рет, ют автана курсан: «Эс? кунта м?н шыраса ??рет?н, ман ч?хсене астарасш?н-и-ха», ? тесе т?рех ун ?ине сиксе ?кр?, ?на х?лхинчен с?хр?. Петик: «Апла ан ч?рс?рлан, эп? хам?н к?тиксене шырат?п, ур?ххисем мана кирл? мар», ? тен?н п?р?нса утма т?ч?. Т?ван кил? ?ыв?х?нче пулн?ран тата ч?ххисем ум?нче патт?рл?хне к?тартасш?н хастарланн? куккарекук ч?нмен х?нана в?р?м с?мсипе киккирикрен тепре с?хр?. Леш? ви?ерен тухса пу?тахланнине кура ыр? к?м?лпа ?урекен Петикен те тар?х?в? капланса ?итр?, вара в?л к?ске те ?ир?п с?мсипе х?йне тап?накана киккирик?нчен юн п?р?хмелле паклаттарч?. Кил ху?ине ?ак? кил?шмер?: м?нле х?ю ?итерч?-ха пу?тах автан ?на хир?? т?ма? В?л к?в??пе хаярл?хне к?тартма шутлар?: ч?нмен х?нана хир?? сике-сике ?уйхашр?, ?на урипе тапа-тапа киккириккинчен в?р?м с?мсипе тивертр?. Петик те ют ч?хсем ум?нче нам?са юласш?н пулмар?, х?йне к?рентерекенпе ?ап??ма пу?лар?, пу??нчен вирл?н парса илч?. Ак? ик? автан?те п?р-п?рне хир?? т?рса, ш?рт-т?ке ??клесе сике-сике п?р-п?рне урисемпе, с?мсисемпе т?к-т?ккеме пу?лар??. П?р самантрах в?сен т?к-мам?к? сывл?ша ??кленч?. Айккинче п?хса т?ракан ч?хсемш?н ?ап??акан автансен в?й? п?р пекрех кур?нсан та Петик х?й?н т?шман?нчен ??лерех сикет, вирл?рех лектерет. В?л кашни с?хмассерен малтан тап?нн? автан?н киккириккинчен юн п?р?хтерет. М?к?те автан? тем пек ч?рс?рлансан та ним?н те т?ваймар?, юн с?рх?накан пу?не аялалла чиксе х?йне х?рхенсе п?хакан ч?хсен ум?нчен в?танса чупса иртр? пахча ал?к? ай?нчен килкартине вирх?нсе к?рсе лупас айне пытанч?. Петик х?й ??нтернипе мухтанса, ?ап??н? чух тухса ?кн? т?к?сем ?ине п?хмас?рах пу?не ка??ртса, м?нк?м?лл?н килнелле уттарч? В?л в?йлине ыттисем те курчч?р-п?лчч?р тен?н т?ра-т?ра к?вак?н-сим?с?н, х?рл?н-сарр?н ?уталакан ?унач?сене ?атлаттара-?атлаттара ав?та-ав?та илч?. Хул?н сасси таврал?ха саланса яла илем к?ч? Петик урам леш енчи ?ырма х?рринче ятарласа к?л т?какан канавра мунча к?рекен ч?хсене курсан, сав?нса кайр?, в?сем патне тап-тап! чупса пыч?. Пул? тытма – п?вене Эп? пул? ш?рпи юратат?п. Пуллине п?вене ч?ма-ч?ма ал?па тытат?п. Пир?н ялта т?ват? п?ве. Пур п?вере те пул? туллиех, тытма анчах ан ?ркен. Тухр?м ?апла п?р ирхине п?ве х?ррине, ш?мп?лт! ?е? сикр?м шыва. Ч?мп?лт-ч?мп?лт ч?мса пул?сене е х?ререн, е пу?ран яра-яра илет?п. Шур карас? те, сар карас? те пур. Пулли в?т? пулсан та часах п?р ш?т?к чаш?к тултарт?м. Мана ку с?ра хуран?пе пул? ш?рпи п??ерме те, теп?р ?атма ?шаламал?х та ?итет. ??е в??лесе пыратт?м, п?р пыс?к ??лен пул? мана х?рипе шалч! тутарса тивертсе х?варч?. ? Ха, эс? манран кулат?н-и? ? тер?м ?авна хайхискер. ? П?рех тытат?п сана! Ак? ишет?п, ак? ишет?п пул? хы???н. Ял варринчи п?верен Мирун хушшинчи, малалла ??лти п?вене, унтан ? каялла. Анатри п?вене чашк?рса ишсе ?итр?м?р. Пул? ыв?нни сис?не пу?лар?. В?л, т?валла х?парн? чухне, утакан ?ын х?в?ртл?х?пе ?е? ишме тыт?нч?. Эп? ?на х?ререн кап! ярса тытр?м. М?н пул? хы???н ишн? в?х?тра шыва лартса х?варн? чаш?кри пул?сем й?лтах тарса п?тн?. Хам п?рре те кулянмар?м. ? П?ч?кскерсем ?сч?рех, ? тер?м. ? Пыс?к пуллине ?шаласа ?исен те ?итет мана. К?вакал ч?ппине ??лни Пир?н ялта М?н ?ерем текен выр?н пур. ?ерем?, ?ырма-?атра т?р?х?нче вырна?н? пулсан та, пыс?к ял лапт?к? чухлех выр?н йыш?нать. Атте-анне аст?васса, кунта ?аран пулн?, кур?к? ??лл? ?ын пил?к?, лутра ?ын ч?рку??ий? таран ешерн?. Кунти к?лле ?уркунне ? ?ур??релле, к?ркунне к?нт?ралла в??екен кай?к к?вакалсем канма, в?й хушма анн?, ыв?нарах панисем х?м?ш ?ыранл? к?лле ?у ка?а пур?нма та юлн?. Ял хал?х?, эп? аст?васса, М?н ?ерем ?ине с?рт-т?мескере юркайса п?тсенех сарай?нче-витере х?л ка?а пур?нса анл? ана?аранш?н тунс?хлан?-т?мс?лн? путек-сур?ха илсе тухать. Ачи-п?чи чи малтан кунта ??пата салтса, пушмак-калуш хывса п?скелле выляса сав?нать, к?вайт-вучах ч?ртсе алхасать. ?у ка?а т?к?р пек й?лт?ртатса выртакан К?вакал к?ллинче халь шыв ч?хенмест. ?апла п?ррехинче, ш?р?хра, сунара тухса кайр?м. К?л? х?ррипе иртсе пырат?п. Шывра п?р пусл?х к?вакал ишсе ??рет. Сунар?? ?ывхарнине сиссе ам?ш? ч?пписене х?м?ш хушшине пытарч?. П?ри в?сенчен к?л? варрине т?рса юлч?. Х?в?р п?лет?р, в??ен кай?ксене эп? хамран та ытла юратат?п. «Ну, ? тет?п, ? путать в?т, ??лмалла». Хам?н ?ав в?х?тра шыв ??ес килнипе пыр та типсе ларн?чч?. Хамран ??лл?, ч?рку??инчен лутра х?м?ша сиркелесе ?ырана выртр?м та шыва л?рплеттерсе ??ме тыт?нт?м. ??р?м, ??р?м... К?л?ри шыв п?р витре чухл? чакр?, хыр?м вуник витре к?рекен пичке ев?р х?парч?. К?л? типмех пу?лар?. ? К?вакал ч?ппине ??лмалли меслет тупр?м та, ? сав?нса кайр?м хам. К?л?ри шыва выртса ??ет?п те юнашар ?ырмана кайса х?сат?п, шыва выртса ??ет?п те ? юнашар ?ырмана... ?апла, ??пата ??т?лесрен ?на салтсах кун?пе ??лер?м. Ка? енне к?л?ри шыв пыс?к ?ын ури пусмал?х выр?нта ?е? юлч?. К?вакал ч?ппине типпе к?ларт?м. ?ав?нтанпа к?л?ре ?улла, ?уркуннене шута илмесен шыв т?ми пулч?. Хал? унта кай?к к?вакалсем канма анма???. Эп? х?йсене ыр? тунине манч??-ши?