ТУПМАЛЛИ Альма В?рман тухт?р? К?реш? Куччене? Вут?ра ?сансем П?шие пул?шни ??лен «парни» М?р?ик пул??? Курак й?ви Кашк?рсене х?ратни Юрл?-шывл? в?рманта ?уй?н ?ула тухсан АЛЬМА Пир?н ?емье Ат?л леш енчи поселокра чылай в?х?т хушши пур?нн?. Атте в?рман хураллан?. Анне ? килти выль?хч?рл?хпе айкашн?, пире п?хн?, ?с пан?. Эп? те, ик? й?м?к та ?ав?нтах ?уралса ?сн?, т?рекленн?, анне ?шшипе й?панн?, ?ут ?антал?к илемне, в?йне курса-туйса т?н?. ?ытма й?ме т?х?нма п?рахсанах аттепе п?рле мулкач-тил? тытма ??рен?. ?ав?нпа пул? ?ит?нсен таврари чи чапл? сунар?? пулса т?т?м. Хал? мана ачасем те аван п?ле???, эп? сунара ??рени ?инчен хаваспах вула???. Ман пеккисем Лапшу ?таппан?пе Тривим йысна ?е? пулн??ке. Анне в?рмана кур?к ?улма, мил?к, ш?п?р касма кайн? чухне пире те, й?м?кпа икс?м?ре, х?йпе п?рле илетч?. ?ырла е м?й?р татма та сахал мар ??рен?. В?лах пире п?ч?кренех шутлама та х?н?хтарч?. ? П?р пилеш ?умне тепре хушсан м?н чухл? йыв?? пулать? Вун? ?ырларан икк?шне ?исе ярсан ми?е юлать? ? ыйтатч? анне. ?апла пин таран хисепе хушма-к?ларма х?н?хр?м?р. Шкула кайичченех хутлама-пайлама в?рент?м?р. Х?й?нпе в?рманта ??реме атте п?р пы-ыс?к йыт? туянн?чч?. ?ынсем ?на: «Ку йыт? кашк?р й?х?нчен пуль, х?рине усса ??рет», ? тетч??. Кашк?р м?нлине эпир ун чухне п?лмен. Мулкачпа тил? е пакшана вара в?рмана кайсан часчасах курн?. ?уллахи п?р ?ш? кун аттепе анне килте ?укч?. В?сем пире к???н й?м?ка п?хма, мак?рма тыт?нсан с?пка сиктерме хушса х?варн?чч?. С?пкари ача часах н?йк?шма тыт?нч?. ?инкка й?м?кпа икс?м?р пукан ?ине х?парса т?рсах ?на ?мк?ч хыптарт?м?р. С?пка сиктерн? тата пит?нчен в?рн? хы???н в?л ку?не хупр?, ?ыв?рн? пек пулч?. ?ак самантпа ус? курса эпир п?ртрен х?в?рт тухса ш?в?нт?м?р. ?инкка ?ырла ?иес килни ?инчен п?лтерч?. Эп? хир??лемер?м. Х?мла ?ырли т?ммисем анкарти хы??нче нумайчч?. Эпир вара в?рманти тутл?рах тесе-ши, килтен чылай аякка кайр?м?р. Утатп?р-утатп?р, пилеш ?умне пилеш, хыр ?умне хыр хушатп?р: ?ырла т?мми ни?та та ?ук. Йыв??сем ?е? х?веле хуплас пек ??лелле кармаша???. В?рман т?тт?мленч?. Эпир ?итн? выр?нта кур?к та ?смест. Й?м?кпа икс?м?р хам?р ?ухалса кайнине чухласа илт?м?р. ? Пичче, ан х?йа, атте пийе п?ййех тупать, ? тет ?инкка. Ман?н х?рас шух?ш ?ук-ха. Атте хураллакан в?рман в?т. М?нш?н шикленес? Хам?р ??та ?итсе тухнине ?нкарса т?н? в?х?тра пир?н умран чал?ш ку? вирх?нсе иртр?, хы?алти урисем сывл?шра в??се пын?н кур?нса юлч??. «Мулкач, мулкач!» ? теме ?е? ?лк?рт?м?р. В?л в?рман кушак? пек сикет, урисем ??ре тивме???. Ана кашк?р х?валать. Тукмак х?ре пире ан курт?р тесе эпир п?р п?ч?к йыв?? хы?не л?пч?нт?м?р. Х?ранипе п?штик-п?штик сывлатп?р. Сас? аякка ан кайт?р тесе хам?р ??варсене ал?па хуплан?. К?шт т?рсан пир?н умран каллех мулкачпа кашк?р чупса иртнине курах кайр?м?р. ?ыв?харах ?итсен «кашк?р?» хам?р Альма иккенне уй?рса илт?м?р. В?л мулкача х?лхаран ?ыртн? та пир?н паталла чупать. Х?ран?ран йытта кашк?р тен? иккен эпир. К??ех атте те пир?н пата ?итсе тухр?. Мулкачин турткалашн?ран х?лхи самаях ?ур?лн?. ?ак самантра атте пулман пулсан в?л в??ер?нсе таратч? те пуль. Атте ?на уринчен ярса илме ?лк?рч?, ?ум?нчи миххине чикр?. Йыт? ?ул к?тартса пынипе ви???н киле чиперех ?итр?м?р. В?РМАН ТУХТ?Р? Паян кун?пех в?рманта ??лер?м, пыс?к ?емйисенчен уйр?лса тухн? к?тк?сене ?урт-й?р ?ав?рма пул?шр?м. Х?йсем суйласа илн? ват юман тункати таврашне к?тк?семпе п?рле в?т? турат, ытти ?п?р-тап?р ??клер?м, к?тк?сен ?урч? т?рри хул?нрах пулт?р тер?м: к?рхи ?ум?рл? кунсенче шыв ан ант?р. Х?л Мучи те хурт-к?пшанк?на шеллесе т?масть, сив? аллипе шат?р-р! ?е? тутарать. Турат-?ап? с?т?рсе самаях ?шент?м. Кив? ?ул?? ?ине упа сарри сарса хут?м та канма выртр?м. Мам?к т?шек пек туй?нч? выр?н. Ыйх? пуссан хыт? тенкел те т?шекрен кая мар. Нумай-и, сахал-и ?ыв?рн?, калама пултараймаст?п, х?вел анса ларасси й?мра ??лл?ш ?е? юлн?. Такам тук-тук-тук! тутарать те чул пек с?мсипе йыв??а х?п?тса илет, айккинелле сирп?нтерет. Улатакка пулч? ку. Ула куракран та пыс?крах. М?нле ыв?нмасть, в?р?м с?мси епле ч?тать. Улатаккана пул?шас тер?м. М?нпур в?я пухса йыв??а тымар?пе т?п?лтарса к?ларт?м, ??р ?ине п?рахр?м. Улатакка юнашар ?секенни ?ине в??се кайр?. Выртакан йыв?? ?инчен ш?к? пу?тарасси унш?н ?ын ч?рку?ленсе-упаленсе ??ленипе п?рех пулч? пулмалла. КУЧЧЕНЕ? Кун т?ршш? к?скелч?, ??р в?р?мланч?. Пахчара к?рхи ??сене п?терне. Канмалла хулана ачасем, т?вансемпе юлташсем патне ?итсе курма шутлар?м. ?ула тухмалли кутамккана ??р улми, ал?ри сумк?сене киш?рпе сухан тултарт?м, ви?? пу? куп?ста чикр?м те ?ула тухр?м. Куччене?л?х ?сан какай? те илме манмар?м. Автобус ?ине билет ук?и хакланн? тен?рен хулана ?уранах ?итме шутлар?м. Ялтан анатри урампа тухр?м та М?н ?еремрен иртсен тыр?-пул?ран пушанн? уй-уй т?р?х, ?урхи шыв ?урн? ?ырмасем урл?, ?ул?ине т?кн? в?рмансем вит?р шав малалла васкар?м. К?нт?рла иртн? ??релле ыв?ннине сисе пу?лар?м. Умра ? пыс?к в?рман. Йыв???сен тураттисем п?л?тех пер?не??? тей?н. Ак? ? у?ланк?. Ура ай?нчи ?ул?? кунта самаях хул?н туй?нч?. Типсе ?итн? сар?, к?рен, х?м?р, п?ч?р-п?ч?р т?р?лл? ?ул??сене п?р выр?на пухр?м та выртса канма шутлар?м. Кутамккапа хута?сене п?р-п?ринпе ?ыхса хут?м, ?ур метр ??лл?ш купалан? ?ул?? ?ине паш! т?нт?м. В?р?м ?улта ?шенн?рен часах ыйх? пусса илч?. Т?л?кре такам ман?н урасене в?ре-в?ре ?ш?тать пек. У-ух! тиш-ш! ? текен сас?па в?ранса кайр?м... Ман умра в?р?м уралл? п?ши м?ш-ш-ш! м?ш-ш! туса сыв-ласа канл?н кавлесе т?ра парать. ?умра в?р?м ш?ртл? ик? хир сыснипе пил??к ?ури вырта???. Ура в???нче в?р?м х?лхисене ?ркенч?кл?н сиктеркелесе ?ич? мулкач ларать. Кутамккапа сумк?сем пуш-пуш? ? сухана ?е? т?к?нмен. ?ак ?им?? й???ине ч?р чунсем те п?ле??? ?ав. ??р улмине хир сыснисем чаплаттарн? пуль-ха. Киш?ре мулкачсем юратса ?ин? ?нт?. Куп?ста вара п?шине тив??н? пуль. Тен, эп? й?н?шат?п? Хама хур тун?ш?н в?сене ятламар?м. ?ыв?ракан ?ын кам пулнине п?лсе пын?-ха та в?сем. М?нле ятл?н. ? Х?нана куччене?с?р м?нле каям, ? тесе каялла яла уттарт?м. Тут? ч?р чунсем ?ав?нтах т?л?рсе юлч??. ВУТ?РА П?рт-?урт п?ренине сив? шартлаттарса ?урн? х?л кун?нче вут?-шанк? п?тсе ?итни такамш?н та терт. ?улла, ?антал?к ?ш? т?н? в?х?тра, вут? кирли асра та ?ук, в?рман касма ??рес килмест. К?ркунне ? ак? мелл? в?х?т. К?рш?пе п?чк? илт?м?р те в?рмана уттарт?м?р. Йыв??сем ?урта пек т?р?, п?ринчен тепри ??лл?, кассан часах ?кмелле. Шаларахрисем тата пыс?крах пуласса шанса в?рман варринех ?итр?м?р. ?уйласа илт?м?р ал арман? пек ик? хур?на. К?ч?рт! ?е? тутарт?м?р п?рне. ?урри кассан: «П?х-ха, п?х! ? тер? к?рш? ??леме чар?нсах. ? Ви?? уралл?, х?рах х?лхалл? мулкач чупать». Ман?н та ?ак т?л?нтерм?ш куяна ?ав тери курас килч?. ??вара карсах п?хса юлт?м. ?ав в?х?тра касма пу?лан? хур?н ?илпе шат?р-рт! ху??лч? те мана пу?ран пан-н! тутарч?. Эп? ??ре ч?рку??и таран путса ларт?м. Хам?р ??лл? хур?н шыраса шурл?хл? выр?на ?итнине те ас?рхаман. К?рш? тапаланч?-т?рмашр? ? мана туртса к?лараймар?. Юрать, юнашар ?улпа ик? сунар?? иртсе пын?. ?ркенмен ?ынсем пулч??, пул?шр??. Х?рах калуша тупаймар?м?р, в?л ?ав?нтах ларса юлч?. ?САНСЕМ Ачал?хри юлташсем тата к?рш?-арш? ир-ирех килсе ура ?ине т?ратр??. ?У??п тус?м, ? те???, ? илсе кай пире Й?л?ма шур ?ырлине. Санс?р пу?не ?ырла выр?нне п?лекен ?ук. «Урхамахсем» хат?р, «т?п?ртатса-к??енсе» т?ра???. Пил?к автомашин?па в?р?м ?ула тухр?м?р. Таврана янк?р ?утатакан х?вел й?мра ??лл?шне х?париччен Ат?л урл? хывн? ч?нт?рл? к?перпе ?арм?с енне ка?са малалла ?ил пек в??терт?м?р. ?уллахи ш?р?х кунсем в??ленсе пыра???. Ул?х-?аран, в?рман у?ланкисем каю кур?к?пе вит?нн?: мам?к пек ?ем?е в?л, сим?с пустав пек сар?лса выртать. Эх, ун т?р?х, ачал?хри пек, тихалла вирх?несч?! Ч?тл?хл? выр?на ?итсен автомобильсене ?ул ай?ккине т?ратса х?варт?м?р. Хурала, х?й кил?шнипе, «Волга» ху?ине ?ит?р ?ерушне шант?м?р. ?на к?штах ?ырла пама пулт?м?р. П?р сехет ?ур?ран ш?р?х кунсенче те типме п?лми шывланса т?ракан у?ланк?на тухр?м?р. Ай турух! М?н чухл? ?ырла! В?л, ч?н та, урайне кунт?к?-кунт?к?пе п?р?а т?кса ян?нах сар?лса выртать. ? Кун чул ?ырла пуласса п?лн? пулсан к?рман лартса тухмаллачч?, ? х?п?ртет К?ркури К?терук?. ?ырлана килнисем пурте ?иелти тумтирне хывса хуч?? те ура пусмал?х типн? т?м?сем ?ий?н сике-сике ?ырлалл? выр?на тухр??, татма тыт?нч??. Нумай?ш?н аллисем пир т?ртекен стан ?си пек выля???: к?ске в?х?трах п?рер витре ?ырлалл? пулч??. Назар На??ин ав ? витре ?ур? ытла. ??? ?ннипе тата ытларах хавхаланса ??лет: п?к?лле ав?нн? та пу?не ??клемес?р т?рмашать. Ыттисем ум?нче нам?с курас мар тесе упаленсе-ч?рку?ленсе ?ырла пухат?п, хам ?сталан? «комбайнпа» та ус? курат?п ? ?аплах витре тулмасть, ?урри ?е?. ?шша пи?р?м. ?ур?м т?р?х ш?п?р-ш?п?р тар юхать. Иртн? ?ул туянн? костюм пиншакне ху??лн? хур?н туратти ?ине уртса ят?м. Х?в?ртл?х самай ?ср?, п?рле килнисем ??тине п?хмас?р пу? ??клеми ??лет?п. Тулн? витрене ?умри сав?та пушатр?м. Ху?каланма-авкаланма ан ч?рмантарт?р тесе ?на йыв?? туратти ?ине ?акр?м. Татах ?ырла татат?п. Сисмес?р теп?р витре тулч?. П?хат?п: юнашар п?р ?ын та ?ук. «Ау-у! ??та эсир!» ? к?шк?рат?п м?нпур в?йран. Йыв??сен т?ррисем хумханса илч??. Ат?лри пул?сем те илтр?? пуль ман сасса. П?рле килнисенчен хир?? никам та ч?нмер?. Утат?п, васкат?п, ?акса х?варн? сав?та шырат?п ? курмаст?п. «?ак?нтахч?-?ке», ? тесе унталла-кунталла кумат?п. Тупаймаст?п. Юр?, п?р витре ?ырлас?р ?ука юлас ?ук тесе пиншак патне ?ул тытр?м. Ху??лн? хур?н м?н чул кунта! Ч?лт шур? хуп?лли те, шатралли те, ули те пур. Анчах п?рин ?инче те ман?н пиншак кур?нмасть. М?н тумалла? Йыв?? ?ине х?парса таврал?ха т?пчет?п: усси ?ук. Кун ка? еннелле сул?нч?. П?лханнипе пу? ?авр?нса кайр?: автомашин?сем патне ??талла каймаллине тав??раймаст?п. Сисмен-туман ??ртен п?р м?ш?р ?сан хулпу??и ?ине пырса ларч?, к?лт?ртатса илч?, сывл?ша ??кленч?. «Ку туссем мана машин?сем патне ?ул к?тартма килн? в?т», ? пырса к?ч? пу?а шух?ш. В?х?т нумай-и, сахал-и иртр?, в?р?м ?унаттисене ав?старса пыракан кай?ксем хы???н васкаса хам?р?ннисем патне ?итр?м те. Туссем п?рне-п?ри п?лсе мана ?ухатса х?варни, ?ак?нш?н кам ай?пли пирки шавла???. ? ?ухат?н ?на! Персе те ?итет ак, ? тет Петя. ? В?л эпир мар. ? Асансем пул?ша??ех ?на, ? кала??ва хутш?нать Гена. Мана курсан п?р хар?сс?н чупса пыч?? те ур-ра й?тма, сывл?ша пеме тыт?нч??. Йыв??ран ?акланса ларасран шикленнипе ч?ре тухса тарать пуль тер?м. Ви??-т?ват? кунтан урамра ман пиншака т?х?нн? ?ынна курах кайр?м. ? В?рманта тупр?м, ? пытармар? в?л. ? К?сйинче ук?атенк? ?укч?. ?ак? ?е? алла к?ч?, ? к?ларса тыттарч? в?л асаттерен юлн? кук?р ч?л?ме. М?Р?ИК ПУЛ??? Тем пулч? М?р?ике. Ка?хине сак?р-т?х?р сехетрех выр?н ?шне ч?мать. Халиччен в?л ?ур ??р иртсен тин «сунартан» тавр?натч?. Ман ?умра м?рлатса ачашланкалан? хы???н тар?н ыйха путаканчч?. Халь ??рле т?рать те п?ртрен тухса ?ухалать. Кушака й?рлеме шутлар?м. П?рре М?р?ик ман ?умран ш?пп?н т?ч? те, мам?к ?кн?н, урайне сасс?р сикр?, в?йл? ч?рнисемпе ал?ка ??м?лл?нах у?р?, ?ен?ке васкар?. Унта кил хушшине тухмалли ш?т?к пур. В?рт-варт хам ?ине к?пе уртса ят?м та кушак хы???н ас?рханса пырат?п. Ак? в?л хапха ай?пе ш?в?нса тухр?, п?ве х?ррине ?ул тытр?. Кунта шыв ай?нчен к?шт ?е? кур?нса ларакан й?мра тункати вунн? ытла. М?р?ик ?авсенчен п?рин ?ине чалт ?е? сиксе х?парч?. Мелл?н вырна?р?, ар?слан?нни пек т?рекл? малти сылт?м урине ??лелле ??клер?, в?лт?р-в?лт?р хумсене с?нама тыт?нч?. П?ве варринче унта та кунта пул? вылять: шывран ??мрен пек сиксе тухса каялла ?ке???. Ара, в?лча сапма в?х?т ?ке-ха. ?ыран х?ррипе те к?ш?лтетсех ише???. Унччен те пулмар? м?р-м?р тяппипе шыва шап! тутарч?. ?ир?п ч?рнисемпе в?л сар? караса ярса илн?. М?р?ик ?на ?ий?нчех ?исе яч?. К?штахран каллех тяппипе шаплаттарч?, шыв тумлам?сем х?й?нчен ??ле сирп?нч??. Каллех теп?р пул?. Ку хут?нче ?ут? карас пулч?: малтанхинчен чылай пыс?крах. «Пул??» ?на та ?ий?нчех «майлаштарч?». ?апла М?р?ик пил?к пул? тытр?. ? Ман м?р-м?р пултарать, ху?и т?рантарасса к?тсе лармасть, ? мухтат?п ??чен кушака. ?сл? кушак сахал мар ?ав ??р ?инче. С?махран, хам?р усран? вун ви?? кушакран ?ичч?ш? ш?ши те й?ке х?ре тытса аппаланман, х?йма в?рласа ?исе ?е? пур?нч??, ялта ?итмен кил х?вармар??. М?р?ик те п?р-ик эрнерех пул? ?исе м?нт?рланч?-?уталч?, в?рман кушак? пек ?ит?нсе в?йланч?. Пул? тытса ?иесси ш?ши хы???н х?валассинчен ??м?лтарах пулнине сисн? М?р?ик ? юлашки в?х?тра к?лет-ампара к?рсе ??реме п?рахн?. ?ав?нпа унта ш?шисем йышлансах кайн?. Юр?-?ке, пул? й?л?хтарсан в?л унта та к?рсе тухма пу?л?. КАШК?РСЕНЕ Х?РАТНИ ?сан У??п?, ?укка х?варать в?т ку кашк?р. Ви??м кун п?р сур?хпа путеке й?тса кайн?, ?нер ? теп?р такана, ? Янрашса пырса к?ч? к?рш? ялта пур?накан Энтип тус?м. ? ?урисем чылай пулмалла. Ытти ?ынсен сур?ххисене те тап?нн?. Сир?н в?рмантах пур?нать в?л. Пир?н ял сур?х?сене тивмест-?ке. ?апла в?л. Кашк?р х?й й?ви пат?нчи ялсенчи выль?х-ч?рл?хе тап?нмасть. Йыв?рл?ха лекн? ?ынсене пул?шмалла, ? тер?м килн? ?ынна. ? Эп? хута к?месен кам х?рхен? сире. Таврари сунар??сенчен кашк?р тытма пултараканни те эп? ?е?. П?шал ?акр?м, п?р к?сье т?вар чикр?м. Лашама утлант?м та тухса кайр?м ялтан. Уйра ку?па п?хса ви?ейми хыт-хура кашласа ?сет. В?рмана пырса к?т?м. Лашана ?шнене ят?м. Тар?н ?ырма х?рнелле утат?п. Ват? хур?н ?ыв?х?нче, упа сарри ашк?ракан ??рте, ?ын ас?рхайман выр?нта, ш?т?к кур?нса кайр?. ?ыв?ха пырт?м та п?р в?х?т ш?п т?т?м. Шалта ч?ш?лтатни те н?йк?шкалани илт?нч?. «Ак? в?л, кашк?р й?ви», ? шутлар?м сав?нса. ? Тух-ха, тукмак х?ре, кала?са илер санпа, ? тер?м хаяр сас?па. К?шт в?х?т иртсен шалта татах ч?ш?лтатни-н?йк?шкалани илт?нч?. Сиср?м, х?рар?? в?сем манран. Малтан п?р ?ура й?раланса тухр?. Унтан ? тепри, ви???м?ш?... Пур? пилл?к. Пир?н аттепе аннене ан в?лер, ? й?л?на??? ?аксем. Эпир в?семс?р вы?? вилетп?р. Юр?, сире х?рхеннипе ?е? тивмест?п в?сене. Кал?р,тухч?р кунта. П?ри й?вана в?шт ?е? к?рсе ?ухалч?. К?штахран ш?т?кран ик? кашк?р й?раланса тухр??. В?сем тискерр?н х?рлатр??. ?ан-?ур?м с?р?лтатса илч? пулсан та в?сене хам х?ранине к?тартмар?м. ? С?мах?м ман?н ?апларах: сир?н кунтан тасалмалла. Вун?-вунпил?к ?ухр?мра хыр та ч?р?ш, юман ?секен в?рман пур, ?ав?нта кайма пултарат?р. Итлемесен... ? ?ур?м хы??нчи ик? к?п?елл? п?шала илсе х?мсарт?м в?сене. Тукмак х?ресем малалла м?н пулса тухасса ?нланч?? ах?ртнех. ?урисене ертсе чуптара пач?? та?та аякри в?рман т?р?хнелле. ?ав кунранпа пир?н т?р?хри ялсенче сур?хсем ?ухалнине илтмен эп?. ?УЛА ТУХСАН Ва?ук кумран йыхрав хуч? ?итр?. «У??п кум, ? тен? ш?р?аласа ?ырн? й?ркесенче, ? часах хресна ыв?лун ?уралн? кун?. ?ак ш?мат кун эс? те к?рекере пуласса шансах т?ратп?р, ?сан какай? тутанса п?х?п?р». ?ула пу?тар?нма тыт?нт?м. «П?р кунл?х каяс тесен ?ич? кунл?х ??к?р ил», ? тесе в?рентсе каланине шута илт?м: ?сан какай? выр?нне ?шалан? ик? ч?х какай?, ?авра хура ??к?р, к?макана п?рахса п??ерн? вун пил?к ??р улми, сим?с сухан чикр?м ?акмалли сумк?на. ?ула тухр?м. Май килн? чухне Лапшу ?таппан? сунара ??рен? в?рмана ?итсе курма шутлар?м. ?авал х?рне ?итр?м. П?х-хал?! Уланк? ишсе иртр?, к?рт?ш та пур. Ыраш пулли (х?ш-п?р ??рте ыраш п?три те???) йышл?. Юлашки ?улсенче ?авалта карп та, ??рттан та, шампа пул? та тытни ?нчен кала?нине илтн?. Ман в?лтана Ат?лта ?уй?н та ?акланн?чч?. ?авал урл? хывн? к?пер самай й?шн?. Пурп?р шикленмер?м, х?юлл?нах ун урл? теп?р енне ?итсе ?кр?м. Пу? т?рринчен ш?нк?рч ушк?н? в??се иртр?. Сав?к сасл? кай?ксем к?нт?ралла в??ме хат?рлене???. ?таппан пичче сунарта час-часах пулн? в?рман вун пил?к ? ?ир?м ?ул каялла сайраланн?чч? . Хал? ак чылай ??ралн?. ?антал?к пит? л?пк?: йыв??сем хускалми лара???, т?ррисем те хумханма???. Кай?к сасси илт?нмест. Куккук та ав?тма п?рахн?. К?шт леререх улатакка ?ир?п ч?рнисемпе х?р?к юмана тир?нн? те в?р?м с?мси ху??ласран х?рамас?р йыв??а таккать, хурт шырать. У?ланк?ра т?рл? кур?кпа хут?ш сар ?ип ути, ш?ршлаккай, эмел кур?к? ?се??? . Кушак ути ??тан лекн?ши тата? Йыв??ран сулх?н ?кекен выр?нта упа сарри в?й илн?. Ийе кур?к? те пур. Ч?тл?хра п?ч?р в??се иртр?, унтан ? кар?ш. Юнашар ик? ?ек?л ев?р х?релл?, ялт?р хура та сим?с ?ур?мл?, к?шт сар?рах, выр?н-выр?н ви?? шур? й?р?мл? ?унатл?, пу? т?пине х?рл?пе «с?рлан?» ви?? ?сан а?и ??ка ?ине в??се х?парч??. П?рле шупка х?м?р ?сан амисем вырна?р??. Хурчка та аякра мар в??ет. ?ир?к т?ррисемпе ш?к?лчисене самаях х?ратр? ?нт?. П?р тухн?скер Тривим йысна час-час пулн? в?рмана та к?рсе тухас тер?м. Ку еннелле тепре килесси х??ан пул?? В?рман? кунта каш кашласах к?тсе илч?. Ли?ван? те хыр?, ч?р?ш? п?л?те ?итесле ?м?ртса ?се???. Ку т?р?хра шур к?мпа, к?р??, ?в?с к?мпи, уплюнкка ?сет, ут тути, сар к?мпа, х?рл? к?р??, яка к?мпа, хыр к?мпи т?л пулать. Ахальтен-и ч?р?п нумай кунта? Ак? п?ри ик? х?рл? к?р??а ?ур?м? ?инчи й?псем ?ине «тирн?» те й?п?ртаттарсах чупать. В?л ?ур?м?пе пан улми ?ине выртса ?на та й?ппи ?ине тирме пултарать. Мулкачпа тил? те йышланн?. Мулкач ами ??в?рлан? ?урисене с?ч? петиччен п?рре ?м?ртет те в?сене п?рахса х?варать. Ачисене ур?х курмасан та пултарать. Ун?н ?урисене ? ют ам?ш, х?й ют ?урасене ?м?ртет. П?ши те т?л пулать. ?не пек пыс?к ч?р чун т?рл? чирч?ртен ш?на к?мпипе сипленет. Кур-ха, у?ланк?ри ??ре каюра епле сухалан?! Самай тар?н ?ырмара, х?й п?велен? п?вере, ?т?р та х?нт?р ху?алана???. Пул? та пурах унта. Юман ай?нче хир сыснисем й?кел шыран?. Ура й?ррисем ?ит?нсе ?итни те, ?урисем те пулнине ?ир?плете???. Анчах й?кел халех пулса ?итмен, т?к?нман. Ав? к?шт леререх кур?к тымар? шыраса ??ре епле чакалан?. Ура й?ррисем те лай?х пал?ра???. Ин?е ?ула тухсан й?п те п?р п?т тайн? те??? те, л?штах кайр?м, канса илме шутлар?м, ?ем?е кур?к ?ине т?с?лса выртр?м. Т?л?рсе кайни нумай-и, сахал-и ? Африк?на ?итсе тухн?. Ман умра ? ку?па ви?се илейми Ливи пуш хир?. Х?велпе х?рт?нн? х?й?р шурл?хпа пын?н путать. Сывл?ш в?ри. Ав? лере курпунл? вун? лаша, е ?ук ? т?ве, утн? ??рте ??в?рн?н п?р-п?рин хы???н пыра???. ?ур?м?сем ?инче ? пыс?к ?ых?сем. «Пуш хир карап?сем» та?та кирл? тавар илсе ?итерме ?ула тухн? ?нт?. Малти ?инче п?р ?ын ларса пырать. Урасем ай?нче, ?ур метр т?ршш? те пул?, калтасем ??ре???. Х?й?р ?инче х?рт?нсе выртакансем те пур... Ак? ?ил юх?м? килч? те в?ранса кайр?м. Юнашар п?ши ами канл?н кавлесе т?ра парать. П?рушши те юнашарах. Тек тыт?нса т?мар?м, в?рманти туссемпе сывпуллашса малалла уттарт?м.